GELENEKSEL YAPI ÖĞELERİ 1 DERS NOTLARI / CAMİLER

CAMİ MİMARİ ELEMANLARI

Selatin Camisi: Padişah ya da ailesi adına yaptırılmış camilere denir. Beyazıd Camii, Fatih Camii,  Süleymaniye Camii “Selatin Cami” örnekleridir.

Zaviyeli Cami: Osmanlıların ilk dönemlerinde gezgin dervişlerin barınma sorunlarını çözen çok işlevli camilere denir. “Tabhaneli Cami”, “Çok İşlevli Cami”, “Ters T Planlı Cami” gibi isimleri de vardır.  Bursa’da Yeşil Cami ve Muradiye; İstanbul’da Mahmutpaşa ve Muratpaşa camileri bir ana cami mekanına eklenmiş yan mekanlardan oluşur.  Çok işlevli Cami modeli 16. yüzyılın 2. yarısından sonra artık uygulanmaz olmuştur.

Ulu Cami: Bursa’daki Ulu Cami’yi andıran çok kubbeli camilerin tipine verilen addır.  Bu camilerin kökeni ilk dönem İslam mimarisinin payeler ve sütunlar üzerine oturan düz dam ile  örtülü avlulu camilerine dayanmaktadır. Bu camilerin sıcak ülkelerde açık bırakılan avlusu, Anadolu’ da küçültülerek caminin içine alınmış ve cami her yanıyla dışarıya kapatılmıştır. Selçuklular zamanında bu çeşit camiler düz dam ile örtülürken, Osmanlılarda çok sayıda kubbe kullanılmış ve ilk kez anıtsal bir mekan ortaya çıkmıştır.

Çok Ayaklı Cami: Namaz kılınan alanın çatısını taşımak için eş aralıklı dizilmiş çok  sayıda sütundan  yararlanılan bir örtü sistemine sahip cami plan tipidir.

Mescit: İçinde minberi olmayan İslam ibadet yapısıdır. Diğer İslam ülkelerinde mescit sözcüğü Türkçe’ deki cami karşılığı olarak kullanılır. Cami - Mescit ayrımı yalnız Türkiye’de olmuştur. Mescitler,  tek mekanlı oldukça basit yapılardır. Caminin tüm semt ya da kent tarafından kullanılıyor olmasına karşılık, mescit, mahalle ölçeğinde işlev sunar.

Osmanlı döneminin büyük camilerinde başlıca şu bölümler bulunur:

a) Harim ya da Muhavvata denilen dış avlu

b) Harem denilen iç avlu

c) Namaz kılınan bölüm; sahın

d) Son cemaat yeri

e) Minare

f) Şadırvan

g) Muvakkithane

h) İmam ve müezzin odaları

i) Musalla taşı

j) Helalar

Türk Mimarisinde orta ölçekli bir caminin gelenekselleşmiş kısımlarını ve bunların cami içindeki yaklaşık yerlerini şöylece göstermek mümkündür:

Cami mimarisinde Camiyi meydana getiren öğelerin başlıcaları şunlardır:

Ana Kubbe: Camilerde fil ayakları ya da ana duvar üzerindeki kasnağa oturtulmuş kubbeye denir. Ana kubbenin bir diğer ismi de “Orta Kubbe”dir.

Kubbe Kasnağı: Bir kubbeyi taşıyan, daire, kare, yada çokgen planlı kaideye denir. Kubbe Kasnağı’na “kubbe bileziği” adı da verilir.

Ağırlık Kulesi: Geniş açıklıklı kubbelerin yatay yüklerle yanlara doğru açılmasını önlemek amacıyla kubbeyi taşıyan ayaklara üstten eklenen ek yükü oluşturan mimari öğe. Ağırlık kulesi, büyük Osmanlı camilerinin önemli parçalarından biridir. Kubbeyle örtülü, taştan örülmüş, silindir ya da çokgen tabanlı prizma biçimindedir.

Uçan Payanda: Osmanlı camilerinde ve Gotik kiliselerde, kubbe ve çatı ağırlığının itkisini ana duvarlara aktarmak için kubbe kasnağı ya da çatı çevresi ile dayanma ayakları arasına konulmuş destek kemerine denir. Uçan Payanda’nın diğer bir ismi de “payanda kemer” ya da “tak payanda”dır.

Filpaye: Osmanlı camilerinde ana kubbeyi taşıyan büyük ayaklara denir. Filpaye’ye “Pilpaye” ya da “Fil Ayağı” adı da verilir.

Şadırvan: Ortasında yüksekçe bir yerden şarıltı ile bol su akan havuz veya çevresi musluklu duvarlarla çevrilmiş abdest alma yapısıdır. Şadırvanların camilerin iç avlularına yapılan üstü açık veya kapalı şekilleri vardır.

Muvakkithane: Çoğunlukla büyük camilerin yanında yapılan, içinde ezan saatlerinin saptanması için  gerekli alet ve saatler bulunan küçük binadır.

Muvakkithaneler, özellikle saat kulelerinin yaygınlaşmasından sonra kullanılmaz olmuşlardır.

Hünkar Dairesi: Büyük camilerde padişahın abdest almasına ve dinlenmesine ayrılmış küçük yapıdır.

Son Cemaat Yeri: Osmanlı camilerinde “sahın” denilen asıl namaz kılma alanına avludan girilen  kapının iki yanında kalıp, avluya bakan revak altı mekanıdır. Zemini avlu döşemesinden yarım metre  kadar yüksektedir. Bazı Son Cemaat Yerlerinde ayrıca bir de mihrabiye bulunur.

Revak: Üstü örtülü, önü açık galeri ya da kemer altlarına denir. Revakların genellikle ön yüzü kemerli ve açık, arkası duvarlı, üstü tonoz, kubbe veya düz tavanla örtülüdür.

Sertak: Revak kemerinin kapıya rastlayan orta bölümü daha geniş ve kemeri de daha yüksek olur  ki, buna sertak denir.

Gergi Çubuğu: Kemerlerde oluşan yatay itme kuvvetinin, kemeri taşıyan ayaklarda dengeyi bozucu  kuvvet oluşturmasını engellemek amacıyla, üzengiden üzengiye yapılan çelik elemana  denir.

Mihrabiye: Bazı camilerde son cemaat yerlerinde dışarıda namaz kılacaklar için kıbleyi göstermek  üzere bir yada birkaç tane küçük mihrap nişi bulunur. Bunlara Mihrabiye adı verilir.

Harim: Osmanlı camilerini çevredeki evlerden ve sokaklardan ayıran duvarlarla çevrili dış avludur.  Harimin diğer bir ismi de Muhavvata’dır.

Harem: Osmanlı camilerinde ortasında genellikle şadırvan bulunan iç avluya denir

Kıble Duvarı: Camilerde mihrabın bulunduğu, kıble yönüne bakan duvara denir. Kıble duvarının diğer bir ismi de “mihrap duvarı”dır.

Sahın: Camilerde ibadet için ayrılmış bölümdür. Bir sahında, ortadaki büyük kısma “ana sahın” ya da  “kubbealtı sahnı”; yan kısımlara “sağ ve sol sahınlar”, arka kısma da “arka sahın” ismi verilir.

Mihrap: Camilerin kıble duvarında bulunan ve imamın namaz kıldırırken durması için ayrılmış girintili kısma denir. Mihrap, camilerde ilk kez 8. yüzyılda uygulanmaya başlamıştır.

Minber: Camilerde hatibin yarısına kadar çıkıp hutbe okuduğu, merdiveni ve üstü külahlı bir sahanlığı olan cami elemanıdır. Minberler eski camilerde ahşap veya taştan yapılırlar ve korkulukları bir dantel gibi işlenirdi. Minberler, mescitlerde bulunmayan dini mimari öğeleridir.

Vaaz Kürsüsü: Camilerde genelde sol kısımda yer alan vaizlerin vaaz verdikleri kürsüye denir.

Revzen: Bir çeşit alçı penceredir. Camilerde genellikle pencerelerin iç ve dış yüzlerine birer revzen yerleştirilir. Bunlardan içeriye yapılan nakışlı ve renkli camlarla süslü olanlarına “içlik”, normal camlı olan dıştakine ise “dışlık” adı verilir

Askı Topu: Camilerde kubbelerden aşağıya süs olarak sarkan zincirler ve kandilliklerle veya yumurta biçiminde, ucu püsküllü çini veya ahşap toplara verilen addır. Askı topuna  “Süs askısı” adı da verilir.

Fevkaniye: Osmanlı camilerinde ana mekanın çevresinde yer alan galeri niteliğindeki katlara denir. Bunların bir kesimi Hünkar Mahfili olarak kullanılabildiği gibi, kadınların namaz kılmasına da ayrılabilir.  En üst tabaka kubbe eteğini izler. Burası ancak tek kişinin dolaşabileceği nitelikte bir şerittir. Fevkaniye’lerin diğer bir ismi de “Tabaka”dır.

Hünkar Mahfili: Osmanlı camilerinde padişahların namaz kılmaları için ayrılmış özel kapısı ve merdiveni olan parmaklıklı yüksekçe yere denir. Hünkar Mahfilleri tüm camilerde bulunmayıp, genelde padişahın namaz kıldığı camilerde yapılmışlardır.

Müezzin Mahfili: Namaz esnasında, müezzinlerin imamın tekbirlerini arka saflara işittirmek için tekrarladıkları yere denir. Bunlardan bazıları zeminden birkaç karış kadar yüksek bir sofa halinde, bazıları da 2-3 metre yüksekte olup, kagir olanları mermer ayaklar üzerine, ahşap olanlar da ahşap direkler üzerine oturtulmuşlardır.

Kadınlar Mahfili: Kadınların namaz kılmaları için ayrılmış genellikle caminin üst katında bulunan bölüme denir.

Mükebbire: Camilerde imamın tekbirlerini cemaate tekrarlamak üzere son cemaat müezzinlerine ayrılmış yerdir. Mükebbireler, son cemaat yerinin camiye bitişik olan duvarına açılmış bir pencerenin, balkon gibi dışarı çıkan bölümünden ibarettir.

Minare: Camilerde müezzinin çıkıp ezan okuduğu yüksek ve ince yapılı kulelere denir. İlk minare, Muaviye zamanında Mısır valisi olan Müslüme tarafından Amr Camii’ne yaptırılmıştır.

Kaval Minare: Spiral biçimli merdivenlerin basamakları merkezi bir sütunla değil de, çeperler tarafından taşınan bir Osmanlı minaresi türüdür. Diğer minarelerde basamaklar hem çeper duvarları, hem de ortadaki düşey öğeyle taşınmaktadır. Kaval Minare türüne genelde küçük cami ve mescitlerde rastlanır.

Alem: Minare, kubbe vb. elemanların tepesine yerleştirilen  madenden  yapılmış ay, ay yıldız veya lale şeklinde süslü tepeliklere denir. Alemlerin çeşitli bölümlerine hilal, küçük küp, boyun, armut, bilezik, büyük küp, kova gibi adlar verilir. Alemler genellikle bakırdan içi boş olarak yapılırlar ve üzerlerine ltın yaldız sürülür. Alemler, estetik kaygının yanı sıra yapısal bir zorunluluğun da sonucu olup, kurşun levhaların birleşme noktasını örterler.

Taçkapı: Büyük bir yapının ana girişinde yer alan, zengin biçimde süslenmiş anıtsal girişine denir. Taçkapı’ya “Portal”de denir.

Mukarnas: Yan yana ve üst üste gelen prizmatik öğelerin derece derece taşmalar yapacak biçimde, kullanıldıkları yere ve amaca uygun bir düzen geliştirerek dizilmeleriyle oluşan, İSLAM sanatına özgü üç boyutlu BEZEME tekniğidir. İslam  mimarlığında TONOZ ve KUBBE'lerin bezenmesinde, sütun başlıklarında duvarla örtü arasında geçişi sağlayan yüzeylerde kullanılmıştır.

Musalla Taşı: Camilerin yanında, üzerine cenaze konulan ve önünde cenaze namazı kılınan masa biçimindeki taş sekiye denir. Musalla Taşı, Osmanlı camilerinde genelde caminin sağında yer alır.

Hazire: Cami, medrese gibi bir kamusal Osmanlı yapısının bahçesinde yer alan, duvar ya da parmaklılarla çevrili küçük mezarlığa denir. Hazireler, camilerin kıble duvarı tarafında olurlar.

Y a r a r l a n ı l a n K a y n a k l a r  Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Doğan Hasol·  Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Doğan KUBAN·  Sanat Ansiklopedisi, Celal Esad Arseven·  Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi·  Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi·

KİLİSELER
SİNAGOGLAR
TÜRBELER
TEKKELER

YIĞMA YAPI TASARIMI - Strüktür Bilgisi

YIĞMA YAPI TASARIMI

Genel Kurallar:

Deprem yükleri :  S(T1) = 2.5 ve R = 2.5 alınarak bulanacak duvar gerilmelerinin sınır değerleri aşmaması sağlanmalıdır.

Kat sayısı en çok: 1. deprem bölgesinde = 2, 2 v 3’te = 3, 4. deprem bölgesinde ise 4 kat

Kat yüksekliği maks.= 3.0 m,

Yığma binaların taşıyıcı duvarları planda olabildiğince düzenli ve ana eksenlere göre simetrik ya da simetriğe yakın bicimde düzenlenecektir.

Kısmi bodrum yapılmasından kaçınılacaktır.

T.m taşıyıcı duvarlar planda kesinlikle üst üste gelecektir.

Gerilmelerin Hesabı:

Hesaplanacak düşey yükler ve deprem hesap yüklerinin etkisi altında oluşacak basınç ve kayma gerilmelerinin, duvarda kullanılan yığma duvar cinsine göre izin verilen basınç ve kayma gerilmelerini aşmadığı gösterilecektir.

Düşey Gerilmelerin Hesabı:

Duvarların kesme dayanımı duvarlarda var olan düşey gerilmelere de bağlı olduğu için yığma bina duvarlarının düşey yükler altında taşıdıkları gerilmelerin hesaplanması gereklidir. Duvarlarda oluşan basınç gerilmelerinin yığma duvar cinsine g>re izin verilen gerilmelerle karşılaştırılması yapılacaktır. Bu hesapta duvarlarda ve döşemelerden gelen yükler göz önüne alınacaktır. Duvardaki kapı ve pencere boşluk en kesitleri kadar azaltılmış duvar en kesit alanına bölünerek bulunacak gerilme, duvar cinsine göre izin verilen basınç gerilmesinden büyük olmayacaktır.

Duvarlarda basınç emniyet gerilmesi:

Duvarların basınç emniyet gerilmeleri birkaç yöntem ile hesaplanabilir:

1- Duvarda kullanılan tuğla ve harcın basınç dayanımına eşit dayanımda yapılmış duvar parçaların basınç dayanım deneylerinden elde edilen değerlerin 0.25’i duvar basınç emniyet gerilmesidir.

2- Duvar parçası dayanım deneyi yapılmamışsa duvarda kullanılan bloğun deneysel olarak elde edilen serbest basınç dayanımının 0.50’si fd duvar basınç dayanımı ve bu dayanımın 0.25’i fem duvar basınç emniyet gerilmesidir.

3- Eğer deney yapılmamışsa veya kullanılan kagir malzemesinin basınç dayanımı belli değil ise Basınç emniyet gerilmeleri Tablo 5.3’ten alınabilir.

4- Kagir birimlerin ve duvarda kullanılan harcın basınç dayanımları, ilgili standartlara göre yapılacaktır.

5-Duvar basınç emniyet gerilmeleri duvarların narinlik oranlarına göre Tablo 5.4’de verilen miktarlarda azaltılır.

Kayma Gerilmelerin Hesabı:

Yığma binanın her duvar eksenindeki kapı veya pencere boşlukları arasında kalan dolu duvar parçalarının göreli kayma rijitliği k A/h ifadesinden hesaplanacaktır. Burada A dolu duvar parçasının yatay en kesit alanı, h dolu duvar parçasının her iki yanındaki boşlukların yüksekliğinin en küçük olanıdır. Duvarın en kesiti dikdörtgen ise k =1.0, duvarın uç elemanı varsa veya duvarın ucunda duvara dik doğrultuda bir diş ya da payanda duvar varsa k =1.2 alınacaktır. Bir duvar ekseninin kayma rijitliği, o eksendeki duvar parçalarının kayma rijitliklerinin toplamıdır. Duvar eksenlerinin kayma rijitliğinden gidilerek binanın kayma rijitlik merkezi hesaplanacaktır. Duvarlara gelen kesme kuvveti, kat kesme kuvveti yanında kat burulma momenti de göz önüne alınarak binanın birbirine dik her iki ekseni doğrultusunda hesaplanacaktır.

Duvara gelen deprem kuvveti duvar yatay en kesit alanına bölünerek duvarda oluşan kayma gerilmesi hesaplanacak ve τem = τo +μσ’den bulunacak duvar kayma emniyet gerilmesi τem ile karşılaştırılacaktır.

Burada τem = duvar kayma gerilmesi (MPa), τo = duvar çatlama emniyet gerilmesi, μ sürtünme katsayısı (0.5 alınabilir), σ duvar düşey gerilmesidir.

ElastisiteModulunun Hesabı:

Ed = 200*fd, fd : duvar basınc dayanımı

Minimum taşıyıcı duvar kalınlıkları:

Toplam Uzunluk Sınırı:

Her bir doğrultu boyunca uzanan taşıyıcı duvarların kapı ve pencere boşlukları dışındaki toplam uzunluğunun brüt kat alanına oranı 0.2I m/m2 den küçük olmayacaktır. I bina önem katsayısıdır.

Duvarların en büyük desteklenmemiş Uzunlukları:

Herhangi bir taşıyıcı duvarın planda kendisine dik olarak saplanan taşıyıcı duvar eksenleri arasında kalan desteklenmemiş uzunluğu birinci derece deprem bölgesinde en cok 5.5 m, diğer deprem bölgelerinde en cok 7.5 m olacaktır. Kerpic duvarlı yığma binalarda desteklenmemiş duvar uzunluğu en fazla 4.5 m olacaktır. En büyük desteklenmemiş duvar boyu koşulunun sağlanamaması durumunda bina köşelerinde ve so>z konusu duvarda planda eksenden eksene aralıkları 4.0 m.’yi geçmeyen betonarme düşey hatıllar yapılacaktır. Ancak bu tur düşey hatıllarla desteklenen duvarların toplam uzunluğu 16.0 m’yi geçemez. (Şekil 5.2)

Duvarların en büyük desteklenmemiş Uzunlukları:

Duvar Boşlukları:

Bina köşesine en yakın pencere ya da kapı ile bina köşesi arasında bırakılacak dolu duvar parçasının plandaki uzunluğu birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde 1.50 m’den, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde 1.0 m’den az olamaz. Bina köşeleri dışında pencere ve kapı boşlukları arasında kalan dolu duvar parçalarının plandaki uzunluğu birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde 1.0 m’den, üçüncü ve dördüncü derece deprem bölgelerinde 0.80 m’den az olamaz. Kerpic duvarlı binalarda bütün deprem bölgelerinde bu miktar en az 1.0 m’dir. Her bir kapı ve pencere boşluğunun plandaki uzunluğu 3.0 m’den daha büyük olamaz. Kerpiç duvarlı binalarda kapı boşlukları yatayda 1.0 m’den, düşeyde 1.90 m’den; pencere boşlukları yatayda 0.90 m’den, düşeyde 1.20 m’den daha büyük olamaz.

Herhangi bir duvarın 5.4.5’de tanımlanmış desteklenmemiş uzunluğu boyunca kapı ve pencere boşluklarının plandaki uzunluklarının toplamı desteklenmemiş duvar uzunluğunun %40’ından fazla olmayacaktır.

Lentolar:

Pencere ve kapı lentolarının duvarlara oturan uçlarının her birinin uzunluğu serbest lento açıklığının %15’inden ve 200 mm’den az olmayacaktır. Lento en kesit boyutları ile boyuna ve enine donatılar yatay hatıllar için 5.5.2.1’de verilen değerlerden az olmayacaktır. Kerpiç duvarlı binalarda kapı ust ve pencere üst ve altlarına ahşap lento yapılabilir. Ahşap lentolar ikişer adet 100 mm x 100 mm kesitinde ahşap kadronla yapılacaktır. Ahşap lentoların duvarlara oturan kısımlarının her birinin uzunluğu 200 mm’den az olmayacaktır.

Yatay Hatıllar:

Merdiven sahanlıkları da dahil olmak üzere her bir döşemenin taşıyıcı duvarlara oturduğu yerde betonarme d>şeme ile birlikte (monolitik olarak) d>okulmuş aşağıdaki koşulları sağlayan betonarme yatay hatıllar yapılacaktır. Yatay hatıllar duvar genişliğine eşit ve en az 200 mm yükseklikte olacaktır. Hatıllarda beton kalitesi en az C16 olacak, içlerine taş duvarlarda en az ucu altta, ucu üstte 6f10, diğer malzemeden taşıyıcı duvarlarda ise en az 4f10 boyuna donatı ile ile birlikte en cok 250 mm ara ile f8’lik etriye konulacaktır.

Düşey Hatıllar:

Yığma binaların deprem dayanımlarının artırılması için bina köşelerinde, taşıyıcı duvarların düşey ara kesitlerinde, kapı ve pencere boşluklarının her iki yanında kat yüksekliğince uzanan betonarme düşey hatıllar yapılması uygundur. Düşey hatıllar, her iki yandan gelen taşıyıcı duvarların örülmesinden sonra duvarlara paralel olarak konulacak kalıpların arasındaki b>olumun donatılarak betonlanması ile yapılacaktır. Bina köşelerinde ve taşıyıcı duvarların ara kesitlerinde düşey hatılların en kesit boyutları kesişen duvarların kalınlıklarına eşit olacaktır. Pencere ve kapı boşluklarının her iki yanına yapılacak düşey hatıllarda ise hatılın duvara dik en kesit boyutu duvar kalınlığından, diğer en kesit boyutu ise 200 mm’den az olmayacaktır.

Çatılar:

Strüktür Bilgisi

Yığma Yapı sistemleri

Yrd. Doç. İdris Bedirhanoğlu

GELENEKSEL YAPI ve GELENEKSEL YAPI ELEMANI

GELENEKSEL YAPI ve GELENEKSEL YAPI ELEMANI

Tarih öncesi çağlarda avcılıkla geçinen insanın, barınma isteği ile birlikte yapı yapma sürecinin başladığı söylenebilir. Gerek göçebeliğin sürdüğü bu dönemlerde gerekse çiftçiliğin ve hayvancılığın neden olduğu yerleşik düzende, öncelikle ev ve anıt mezar işlevli yapılar söz konusudur. Bazen mağara gibi doğadaki mevcut mekanlar; bazen de kamış, saz, çalı, sırıktan, üstü çamurlu çim ya da tezekle sıvanarak yapılmış çatma kulübeler; deri veya yünlü kumaştan yapılan çadırlar ev olarak kullanılır(R.l). Bu biçimde yapılan ev tiplerinin yanında anı/anıt mezarlarda büyük boyutlu taşlar yapımın esasını oluşturur. Menhir, dolmen denilen bu anıtlar, doğadaki mevcut taşın ya olduğu gibi 1a da az işlenmesiyle elde edilir. Çakmak taşından yapılan aletler ilkel balta, kazma, çekiç gibi gereçlerle malzemenin biçimlendirilmesinin güç olduğu bu dönemlerde, doğanın sunduğu malzeme ancak olduğu gibi kullanılır. Malzemeyi işleyecek araç-gereçteki buluşlara bağlı olarak gelişen yapı teknolojisi -genel hatlarıyla-, Sanayi Devrimine kadar sürecek olan bir içerik kazanır. Bu sanayi öncesi toplumlarda, taş, toprak, ahşap gibi doğal malzemelerin, emek-yoğun bir teknoloji ile biçimlendirilmesinden oluşan yapıya GELENEKSEL YAPI denir.

Geleneksel yapılar malzemelerine göre, kagir ve ahşap yapılar başlığı altında incelenebilir. Taş ya da toprak malzemenin biçimlenme tekniği ilkelerine göre oluşturulan yapıya KAGIR YAPI denir. Taş, doğada bol bulunan malzemedir. Tarih öncesi çağlarda, araç-gerecin yetkinliğinin sınırlı olması nedeniyle, doğada bulunduğu düzgün olmayan biçimi ve boyutu ile yapıda kullanılır. Ancak yüzyılları içeren bir süreçte insan, keşfettiği teknik olanaklarla taşa egemen olarak, onun yapıdaki kullanış biçimini değiştirir. Ocaktan çıkarılan taş istenilen boyut ve özelliklere getirilerek yapıya sokulur(R.2).

Yeterli taş kaynağı olmayan yörelerde toprak, yapı malzemesi olarak ortaya çıkar. Topraktan iki yolla yapı malzemesi elde edilir. Bunlardan biri toprağın su, bazen de saman ile karıştırılıp, ayakla çiğnenerek, güneşte kurutulması ile oluşturulan KERPİÇ' tir. Eski çağlardan itibaren kerpiçten yapı üretilir. Mezopotamya' da Keldani ve Sümerler, Anadolu' da Hititler kerpiç malzemeyi kullanırlar. Günümüze kadar devam eden kerpiç yapım, -özellikle kırsal kesim- Anadolu konut mimarisinde önemli bir yere sahiptir. Diğer toprak malzeme kerpicin güneşte kurutulmayıp, ateşte pişirilmesinden elde edilir ve PİŞMİŞ TOPRAK ya da TUGLA adını alır. Hafif olması, kolay işlenebilmesi tuğla yapımın gelişmesini sağlar. Asya ve Anadolu' da pişmiş toprak malzemenin örneklerine rastlanır. (R.5)

Ormanı bol yörelerde yapı malzemesi olarak ahşap seçilir. Kolay işlenebilmesi, depreme dayanıklı olması, yapının kısa sürede bitirilebilmesi yapı malzemesi olarak kullanımını teşvik eder. Az dayanıklı olması, yangın tehlikesi içermesi, çok kullanılmasını engellememiştir. Ormanca zengin kuzey ülkelerinde, Uzak Doğu'da örneklenen ahşap mimari geleneksel Anadolu konutunun önemli belirleyicisidir. Ahşap yapım iki biçimde uygulanır. Biri, ahşap kütüklerin üst üste konulmasıyla elde edilen AHŞAP YIĞMA  diğeri, dikme, taban, kuşak gibi ahşap parçaların bir araya getirilmesiyle elde edilen AHŞAP İSKELET yapı sistemleridir. (R.4-7,36). Ahşap yığma sistem, Doğu Karadenizlin bazı yörelerinde TARABA, ÇANTI EV adlandırılır. Anadolu' da ahşap iskelet yapılarda iskelet arasında kalan boşluklarda dolgu malzemesi olarak kerpiç kullanıldığında elde edilen yapıya HIMIŞ YAPI denir.

Geleneksel Yapı Elemanı

Kagir ya da ahşap geleneksel yapıyı oluşturan, bileşenlerinin çeşitli yöntem ve biçimlerle bir araya getirilmesinden elde edilen temel, duvar, döşeme, tavan, dam, çatı, kapı, pencere gibi yapı parçalarına GELENEKSEL YAPI ELEMANI denir. Geleneksel yapı elemanları taşıyıcılıklarına göre ikiye ayrılır. Yapının ayakta durmasını sağlayan, yapının kendisinden ve diğer etkenlerden kaynaklanan yükünü taşıyan temel, duvar, ayak, sütun, dikme, atkı, kemer gibi elemanlarına TAŞIYICI, YAPI ELEMANLARI denir. Yapıda işlevi nedeniyle var olan, kendi kendini taşımak dışında, yapı yükünü taşıma görevi olmayan kapı, pencere, bezeme gibi elemanlara da TAŞIYICI OLMAYAN YAPI ELEMANLARI denir

ÖĞR. GÖR. BERİVAN POLAT / BİNA BİLGİSİ VE PROJESİ DERS NOTU

CAM ELYAF TAKVİYELİ KOMPOZİT KANALİZASYON / YAĞMURSUYU MUAYENE BACA KAPAĞI ŞARTNAMESİ

KOMPOZİT BAKIM RÖGARI KAPATMA ELEMANI

TEKNİK SARTNAMESİ

1.TARİF

Kompozit bakım rögarı kapatma elemanı, atık Su ve/veya yağmur Suyu kanallarının havalandırılmasında veya muayene, bakım ve onarımları için gerekli, bacaların üstünü örtmekte kullanılan TS 1478 EN 124 Standardına göre imal edilmiş D400 Sınıfında çerçeve ve kapaktan meydana gelmiş elemanlardır.

2.TEKNİK ÖZELLİKLER

2.1.KOMPOZİT BAKIM RÖGARI MALZEME ÖZELLİKLERİ

2.1.1.Kapak ve çerçeve mekanik, teknolojik ve fiziksel özellikleri Tablo 1. de verilmiş olan cam elyaf takviyeli kompozitten (%40 ±2 Cam elyaf, polyester dolgu) D 400 Sınıfına uygun imal edilecektir.

Tablo 1. Kompozit malzemenin mekanik, teknolojik ve fiziksel özellikleri

Testler Test Metodu Değerler

Eğme Mukavemeti

(N/mm²)

TS4650-2

ISO3597-2

≥135

Darbe Dayancı

(kj / m²)

TS 1004 , TS 1005

ISO 179

≥110

Çekme mukavemeti N/mm² 150-400

Sertliği Barcol EN59 ≥35

Su absorbsiyonu

(%)

TS702

ISO62

≤ 0,7

Yoğunluk

(gr/ cm³)

TS1818

ASTM D792

≥1,6

2.1.2. Bakım kompozit rögarı kapama elemanı mafsalı, 180° açılmasını Sağlayacak şekilde dizayn edilecektir.

2.1.3. Mafsal Polikarbonat malzemeden yapılacaktır. Çerçeve üzerine monte edilen açma, kapamayı Sağlayan pimin ve kilit mekanizması cıvatasının özellikleri aşağıda Tablo 2-de verilen değerlere uygun olmalıdır.

2.1.4. Kompozit bakım rögarı kapama elemanı bir noktadan bağlantı yapacak şekilde tasarlanmış kilit mekanizmasını içerecektir. Kilit mekanizması St37 çelik malzemeden imal edilecek

Tablo 2. Pim ve cıvatanın mekanik özellikleri (X 12 Cr 18 Ni 8 S)

2.1.5. Kapak ve cıvata arasına TS 79 Standardına uygun yaylı rondela konulacaktır.

2.1.6. Kompozit bakım rögarı kapama elemanı kapağı üzerine açılan kırlangıç kanal içerisine monte edilen “ T profil ” Seklinde TS 1531 ISO 1629 Standardında CR ( kloropren) kalitesinde imal edilmiş conta kullanılacaktır.

2.2. KİMYASAL BİLESİM

2.2.1. Kompozit bakım rögarı kapama elemanı çerçeve ve kapak malzemesinin bileşimi Tablo 3 deki değerleri Sağlamalıdır.( Tablo 3 de verilen değeri Sağlayan fiberler ; 50± 2 mm boyunda ve 13± 2 m çapında olup E-Camın dan imal edilmelidir.) Kapak üst yüzeyi aşınmaya dirençli kevlar içermelidir. Tablo 3. Kompozit bakım rögarı kapama elemanı çerçeve ve kapak malzemesinin bileşimi

2.2.2. Kompozit bakım rögarı kapama elemanı mafsal pimi ve kilit mekanizması cıvatasının ilgili standarda verilen kimyasal bileşimi Tablo 4’ de fiziksel özelliği Tablo 5’de verilmektedir. Tablo 4. Mafsal Pimi ve Kilit Mekanizması Cıvatasının Kimyasal bileşimi; St37

C

% (Max)

P

% (Max)

S

% (Max)

Mn

% (Max)

Si

% (Max)

Cu

%

Al

% (Min)

N

%

0,17 0,025 0,020 0,80 0,30 0,25-,040 0,15 0,012

Çekme Mukavemeti

(N/mm²)

Akma Sınırı

(N/mm² Min.)

Kopma UzamaSı

(%)

500-700 215 50

Testler Test metodu Değer

Cam Elyaf Oranı

(%)

TS 1177

ISO1172

40 ± 2

Tablo 5. Mafsal Pimi ve Kilit Mekanizması Cıvatasının Fiziksel özellikleri; St37

Akma mukavemeti(min)

daN/mm²

Kalınlık (mm) ≤16

Çekme mukavemeti

daN/mm²

Kalınlık (mm) ≥3≤50

Uzama (%min)

L0=80 mm

≥3≤40

235 340-470 24

2.2.3. Kompozit bakım rögarı kapama elemanında Tablo 6’ de özellikleri verilen conta kullanılacaktır.

Tablo 6. Conta özellikleri

Testler Test Metodu Standardı Değer

Sertlik (Shore-D) TS ISO 48 70 ± 5

Kopma Mukavemeti (N/mm²) TS 1967 ISO 37 ≥10

Kopma Uzaması (%) TS 1967 ISO 37 ≥350

Yırtılma Mukavemeti(N/mm) TS ISO 34-1 ≥30

Sıcaklıkta Kalıcı Ezilme (%) (23° C

70 Saat)

TS 4595 ISO 815 ≤ 30

Yaşlandırma (70° C , 168 Saat) TS 1969 ISO 188

Yaşlanmış Numunede Sertlik Artısı TS 180 48 ± 15

Yaşlanmış Numunede Kopma

Mukavemeti Değişimi(%)

TS 1967 ISO 37 20

Yaşlanmış Numunede Kopma

Uzaması Değişimi(%)

TS 1967 ISO 37 30

Ozon Yaşlandırması(50 ppm

Konsantrasyon, %20 Germe, 72 Saat

40 ± 2°C

TS 1773 Çatlama olmayacak.

2.3.TASARIM VE BOYUTLAR

2.3.1. Kompozit bakım rögarı kapama elemanının TS 1478 EN 124 Standardında Seçimi kullanıcıya ( KİMELSAN) bırakılan ölçüleri Tablo 7’ da verilen ölçülerle imal edilecektir.

2.3.2. Kompozit bakım rögarı kapama elemanı, çamur tavası takınabilir şekilde tasarlanacaktır.

2.3.3. Kompozit bakım rögarı kapama elemanı, zamanla asfaltlama yüzünden asfalttan daha düşük Seviyede kalabilir. Bu kapama elemanını yeni yapılan asfaltın Seviyesine getirmek için üzerlerine kolayca montaj yapılacak şekilde 6 cm’ lik yükseltme çerçevelerine uygun olması gerekir. Bu yükseltme çerçevelerinin cam elyaf takviyeli kompozitten üretilecektir. Yükseltme işlemi kapak Söküldükten Sonra alt çerçevenin üzerine yeni yükseltme çerçevenin kolaylıkla montaj edilmesiyle ve üzerine tekrar kapağın takılmasıyla tamamlanacaktır. Kapağın çerçeve içinde girme derinliği 50 mm olmalıdır.Kapak ile çerçeve arasındaki toplam net açıklık 9mm’den az olmamalıdır.Kapak üst yüzey düzgünlüğünden Sapma en fazla 6mm olabilir. Yüzey çıkıntılar 3-8mm arasında olacaktır yüzey çıkıntıların toplam yüzey alanına Oranı % 10-70 olmalıdır.Çerçeve derinliği 100 mm üstüdür.

Tablo 7.Kompozit Bakım Rögarı Kapama Elemanı Ana Ölçüleri

2.4. OTURMA YÜZEYLERİNİN DÜZGÜNLÜĞÜ

Kapak ile çerçeve arasındaki oturma yüzeyleri düzgün olmalı, kapak çerçeve üstüne yerleştirildiğinde oturma yüzeyleri arasında boşluk olmaması ve kapağın değişik Yerlerine yük uygulandığında oynama gözlenmemesi için kapak ve çerçeve arasına Teknik resimde görüldüğü gibi lastik conta yerleştirilmelidir.

2.5. GÖRÜNÜS VE MONTAJ

Kompozit yüzeyleri düzgün olacak; pres hatası olarak kabul edilen boşluk, kabarcık, katmerlenme, çatlak bulunmayacaktır. Yüzeylerde ölçü ve geometrik düzgünlüğü bozacak taşlama izi ve dolgu tamiri bulunmayacaktır.

Min Net Açıklık (mm) 600

Kapak Dış Çapı (mm) 692

Kapak Dış Derinliği (mm) 50

Çerçeve Derinliği (mm) 130

Tek Bir Havalandırma Delik Çapı (mm) 30

Delik Adedi 4

Kilit Sayısı (Adet) 1

Kütlesi min. (kg) 40

2.5.1. MONTAJ

Kapak ve kapak çerçeveleri açma ve kapamayı Sağlamak için bir taraf anahtarlı diğer taraf Metrik 14 dişi pim ile bağlanmalıdır. Kapakta çalınmaya karşı ilave 1 Adet kilit Sistemi olmalıdır. Kilit St37 çelik malzemeden olmalıdır.

2.5.2.BOYA

Kompozit bakım rögarı kapama elemanı çerçeve ve kapak malzemesinin rengi gri veya tonlarında olmalıdır. Bu renk boyama ile değil, mutlaka kompozit malzemenin üretim aşamasında içine katılan pigmentlerle Sağlanmalıdır. Kompozit eleman işkinin talebi doğrultusunda aynı renklerde üretilebilir.

2.5.3. TİPİ VE AĞIRLIĞI

Büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından projesi benimsenmiş, İstanbul ana arter ve diğer yollardaki 50 km/h’dan daha hızlı motorlu araç trafiği dikkate alınarak baca kapakları yuvarlak Kompozit Baca kapağı ve çerçevenin ağırlığı 40 ± 2 kg-dır.

4. ÖZEL SARTLAR

4.1. İhaleye katılacak firmalar kompozit bakım rögarı kapama elemanına ait: TSE veya TSEK Belgelerini ve kapasite raporlarını ibraz edecektir. Teklif mektubu ile birlikte ihale komisyonuna teslim edilecektir.

4.2. İhaleyi kazanan firma üretim esnasında ……….. Müdürlüğü Muayene ve teslim tesellüm heyetini kontrol için tesisine davet edecektir. Heyetin yol, yemek ve konaklama giderleri firma tarafından karşılanacaktır.

4.3.Teklif mektubu ile birlikte teslim edilmiş olan numune ile ilgili Standartta tanımlanan (TS526 EN 1563) ve şartnamede belirtilen şartları Sağlayıp Sağlamadığı ihale komisyonu tarafından belirlenir. İhale komisyonu tarafından belirlenemeyen özellikler bir kurum laboratuarında (ÜNİVERSİTELER, KOSKİ, TUBİTAK, TSE vb.) inceletilerek Sonuçları değerlendirmede kullanılır. İncelemeler için yapılacak her türlü masraf, imalatı yapacak firma tarafından karşılanacaktır.

4.4. Teslimatta kabul muayene ve deneyler “……………. Müdürlüğü” adına üniversitelerin METALURJİ ve malzeme mühendisliği bölümlerine, TÜBİTAK, TSE veya KOSGEB’e yaptırılır ve deney ücretleri tedarikçiye ait olur.

4.5. Teslimatlar …………… Müdürlüğü’nün belirleyeceği yere yapılacaktır. Erken teslim tercih Sebebidir.

5.MUAYENE VE TESELLÜM

5.1.TESLİMATTA PARTİ BÜYÜKLÜĞÜ VE NUMUNE ALMA

Teslimatta bir defada teslim edilecek malzemeler bir parti kabul edilir ve her partinin kabulü için aşağıdaki tabloda belirtilen miktarlarda gelişi güzel numune alınır. Teslimatta parti büyüklüğü Alınacak numune miktarı

200-500 30

500-800 35

801-1300 40

5.2.MUAYENELER

5.2.1.GÖZLE MUAYENE

Gelişi güzel alınan numunelerin tamamı gözle muayene edilir. Yine aynı numuneler üzerinde uygun görülen miktarda oturma yüzeyi düzgünlüğü kontrolü yapılır. İncelenen numunelerin herhangi birinde uygunsuzluk tespit edildiğinde parti reddedilir.

5.2.2.BOYUT MUAYENESİ

Gelişi güzel alınan numunelerin boyut ve toleranslarının istenilen ölçülere uygun olup olmadığı kontrol edilir. Bu maksatla yapılacak ölçümlerde 50cm’ye kadar olan boyutlar kumpasla, 50cm’den büyük boyutlar ise katlanmaz demir cetvel ile ölçülür ve her ölçülen her boyut için rögarın 3(üç) ayrı yerinde yapılan ölçümlerin ortalaması alınarak Sonuçları ekteki projelere uygunluğu aranır. İncelenen numunelerin herhangi birinde uygunsuzluk tespit edildiğinde parti reddedilir.

5.2.3 AĞIRLIK KONTROLÜ

Gelişi güzel alınan numunelerin kapak ve çerçevesi 0.1 kg duyarlılıkta tartılarak tam kg’a yuvarlatıldıktan Sonra neticelerin öngörülen toleranslara uygun olup olmadığına bakılır. İncelenen numunelerin herhangi birinde uygunsuzluk tespit edildiğinde parti reddedilir.

5.2.4.SERTLİK

Gelişi güzel alınan numunelerin tamamında Sertlik kontrolü yapılır. Sertliğin tablo 1’de belirtilen Shore-D Sertliği cinsinden minimum 80 olup olmadığı kontrol edilir ve herhangi bir numunede bu değerlerden farklı değerler bulunması durumunda parti reddedilir(Barcol minimum 50).

5.2.5 METALOGRAFİK YAPI

Kompozit numuneler yapı elemanları Süreklilik ve laminasyon yönüyle ve kesit incelemesine tabi tutulur ve anormallikler red Sebebi Sayılır.

5.2.6. KİMYASAL ANALİZ

Kompozit bakım rögarı kapama elemanı çerçeve ve kapak malzemesi kompozisyonunun öngören değerleri Sağlayıp Sağlamadığı incelenir. Kompozit için E-Camı Sertifikası ve elyaf boyutları belgelenecektir.

5.2.7.YÜKLEME (YÜK ALTINDA KIRILMA) DENEYİ

Kompozit bakım rögarı kapama elemanı çerçeve ve kapağı monte edilmiş vaziyette TS 1478 EN124 Standardının; deney yükü maddesine göre uygun koşullar Sağlanarak yüklenecektir. Deney kapama elemanı ve kapak kırılana kadar sürdürülür. Kırılma anındaki yük saptanır.

5.2.8. KOMPOZİT DENEYLERİ

Kompozit elemanların ilgili Standartlarda tanımı yapılan deney ve limit değerle uyumu Seçilen örnekle üstünde incelenecektir.

1.Su absorbsiyonu tayini ( TS702,15062 ) ≤ 0,3

2.Darbe dayanımı ( KJ/m²) ( TS 1004,TS 1005, 150175 ) ≥ 110

3.Sıcaklık değişmelerine Direnç testi ( - 40 + 80 ºC ,7 h )

4.Ultraviyole Işınlara direnç (GDF HN 62 S 15 )

5.Bilya basınç ve akkor tel testi.

6. İSARETLEME VE AMBALAJLAMA

6.1. İSARETLEME

Kompozit bakım rögarı kapama elemanı üretim sırasında kabartmalı olarak yazılmış kapak yüzey deseninde aşağıdaki gibi olacaktır;

●” ……….” yazısı merkeze, mafsal kulağının ortasına ve çevresel olarak üç Sıra 45º aralıkla yazılacaktır.

●Firmayı belirtir logo veya kısaltılmış adı (“………” yazısının 1/5 oranında küçük olacak )

●Standart no- TS 1478 EN 124

●Sınıf işareti - D400

●Malzeme cinsi ve kalitesi – SMC Kompozit.

●Parti no

●İmalat yılı

6.2. AMBALAJLAMA

Kompozit bakım rögarı kapama elemanı, ambalajsız teslim edilir.

BEZEMELER

BEZEMELER

Bezeme, yerleşik düzene geçen ilk topluluklarda, mağara duvarlarında oluşur. Yapı sanatı çeşitli malzeme ve teknikleri ile zenginleştikçe bezeme, mimari programın ayrılmaz bir parçası olur ve bina içinde rastlantısal değil belli ilkeler doğrultusunda yer alır.

Malzemelerine Göre Bezemeler

TAŞ BEZEME: Binanın taş elemanlarının belirli kısımlarının geometrik, bitkisel ya da diğer motiflerle biçimlendirilmesi ile elde edilir(R.200,204). Çeşitli taş bezemeler vardır: SİLME, kapı, pencere, mermer söğe ve pervazlarında, kitabeliklerde, tavanlarda, kat ve saçak hizalarında silme ve oyma olarak yapılır. Silme, uzunluğuna devam eden, bir kalıpla silinmiş profili sahip olan taş parçadır. Silmeler profillerine göre DÜZ, YARIM OLUK, Y&QIM KAVAL gibi, çeşitli adlar alırlar. Silme yüzeyleri sade olabildiği gibi, rölyef biçiminde desenli veya boyalı bezemeli yapılır(R.197,198,20l).

KURS: iki kemer arasına koyulan daire biçimindeki taş bezemedir. Kursların duvardan dışarı taşkınca olanlarına KABARA denir. Roman, Osmanlı Mimarilerinde kullanılan bir bezemedir. Kurslarını yüzeyleri oymalı ve kabartmalı yapraklarla bezenerek gülü andıranlarına GÜLÇE/ROZAS acı verilir(R.202).

PİŞMİŞ TOPRAK İLE BEZEME: Toprağın pişirilerek çeşitli işlemlerden geçirilmesi ile bezeme elemanları elde edilir. Pişmiş toprak malzeme ile yapılan bezemelerden biri, tuğlaların duvar içinde çeşitli motifler oluşturacak gibi bir araya getirilmesinden oluşur. Bir diğer duvar bezemesi SIRLI TUĞLA ile elde edilir. Eski Orta Doğu uygarlıklarında, kerpiç duvarları dış etkilere karşı korumak için bina dış yüzeyleri SIRLI TUGLA ile kaplanır. Erken örneklerde, renklendirilmiş sırlı tuğla, duvarın diğer tuğla ya da kerpiç malzemesi ile birlikte, bir motif oluşturacak gibi örülür. Geç dönemlerde ise istenilen motifi kolayca sağlayabilmek için, sırlı tuğlalar çeşitli biçimlerde kesilerek duvara yapıştırılır. Buna MOZAİK ÇİNİ de denir. Diğer bir pişmiş toprak malzeme olan ÇİNİ, duvar kaplamasında, düz ya da desenli, renkli olarak kullanılan bir malzemedir. Osmanlı Mimarlığının Klasik Dönemlerinde çiniye KAŞİ, bu işi yapana da KAŞİGER denildiği bilinir. Beyaz topraktan yapılıp, fırında pişirilerek elde edilen çini, duvarlarda insanın duvara sürtünme hizasına kadar kaplanır. Ayrıca, kubbe kuşaklarında, bingilerde, kornişlerde, levha ya da karnas biçiminde çini uygulamaları vardır. Selçuklu çinilerinde geometrik, bitkisel, rumi motifler, insan figürleri, hayvan betimlemeleri yer alır. Mor, siyah, yeşil, firüze, altın, kahverengi ve mavinin çeşitli tonları bu dönem çinilerinde uygulanır. Osmanlı çinilerinde ise bitkisel motifler kullanılır. Selçuklu çinilerindeki renklere ilaveten, mavi-beyaz, sarı, beyaz, yeşil kullanılan çini renkleridir.

AHŞAP BEZEME, binalardaki ahşap kısımların bitkisel, geometrik veya diğer motiflerle biçimlendirilmesinden elde edilir(R.200). Taş da olduğu gibi ahşapta da kapı, pencere söve ve pervazlarında, kitabeliklerde, tavanlarda, kat, saçak hizalarında SİLME kullanılır(R.207). Bunun dışında kalan, binanın ahşap. Kısımları OYMA ve KÜNDEKARİ ile bezenir. OYMA, ahşaba istenilen biçimin oyarak verilmesiyle elde edilir (R. 195) . KÜNDEKARİ ise, küçük ve geometrik parçaların geçme olarak birbirine bağlanmasıyla oluşturulur(R.208).

MEATALBEZEMELER, kapı, dolap kapağı, pencere kapakları gibi ahşap malzemeler üzerine yapılan bezemelerdir. Kapı halkaları, kilit ağızlıkları, süsleme pulla=ı, türbe ve sebil şebekeleri bezemeli demir ya da bronzdan yapılır(R.209).

MALAKARİ, tavan, duvar ve diğer yapı elemanlarına, alçı malzeme ile kabartma biçiminde yapılan bezemedir.

KALEMKARİ NAKIŞLAR, binaların tavan ve duvarlarına boya ile yapılan kabartma taklidi bezemedir. Kabartma taklidi olmayana ise NAKIŞ denir.

Biçimlerine Göre Bezemeler

Kagir, ahşap, alçı ile yapılan ya da, bez üzerine ahşap boya ile bezeme amacıyla uygulanan çeşitli motifleri şunlardır:

İLKEL MOTİFLER, tarih öncesi dönemlerde günlük eşyalar ve duvarlar üzerine yapılan, çizgiler, noktalar, daireler ve hayvan betimlemelerinden ibaret motiflerdir.

HAYVAN MOTİFLERİ, hayvanların kutsal anlamlar taşıdığı toplumlarda, bu hayvanları betimleyen motiflerdir. Çini, halı seramik sanatında görülen bu motiflerin örneklerine Selçuklu taş işçiliğinde yoğun biçimde rastlanır. Türk bezemesindeki hayvan motifleri şunlardır:

HAYAL MAHSULÜ/EFSANEVİ HAYVAN MOTİFLERİ, ejder, simurg/zümrüti anka kuşu gibi, Orta Asya kültürüne egemen olmuş hayvan motifleridir(R.210).

DOGA KAYNAKLI, STİLİZE EDİLMİŞ HAYVAN MOTİFLERİ, tavşan, geyik, aslan, pars, leylek gibi hayvanların stilize edilmesinden oluşur. Bu, Osmanlı Mimarisinde az rastlanır bir bezeme türüdür(R.211).

RUMİLER, hayvanların kanat, bacak ve bedenlerinin stilize edilmesiyle oluşturulan Orta Asya kökenli motiflerdir. Taş, çini, ahşap, maden kumaş ve tezhipte kullanılan bir motiftir.

MÜNHARİLER, Rumilerin ayrıntıları olduğu sanılan bu motifler XV. Yüzyıla kadar Selçuklu Mimarisinde çok kullanılır.

SALYANGOZ, bitkiler dünyasının vazgeçilmez canlısı olan salyangozun stilize edilmesinden oluşturulur(R.214)

BİTKİSEL MOTİFLER, doğadaki yaprak ve çiçek motiflerinden oluşur. Mimaride taş, çini ve ahşapta örneklenir. Osmanlı Mimarisinde HATAYİ grubu içinde ele alınan YAPRAK, PENÇ, HATAYİ, YARI STİLİZE EDİLMİŞ ÇİÇEKLER kullanılan bitkisel motiflerdir.

YAPRAKLAR, Selçuklu Mimarisinde, geometrik düzenin egemenliği nedeniyle gelişememiştir. Osmanlı Mimarisinde ise önemli bir yere sahiptir. Yapraklar, 1)sade ve küçük boyda, 2)iri dişli, 3) Parçalı ve dilimli, 4) ortadan katlı, 5) Kıvrımlı olmak üzere çeşitli biçimlere sahiptir(R.2IS). Yaprak motifinin bir uzantısı SAP ÇIKMALARI denen, çiçek sapını sembolize eden motiflerdir(R.216).

PENÇ, doğadaki herhangi bir çiçeğin kuşbakışı görünüşünün stilize çizilmesiyle elde edilir. Yaprakların sayısına göre, BİR, İKİ, üÇ, DÖRT, BEŞ, ALTI YAPRAKLI diye adlandırılır. Penç motifindeki yapraklar, aynı yöne doğru eğilmiş ya da kıvrılmışsa, bu dönüş hareketinden ötürü ÇARK-I FELEK adını alırlar(R.217).

HATAYİ, herhangi bir çiçeğin dikine kesitindeki çizgilerin stilize edilmesiyle oluşur(R.2IS).

GONCAGÜL, tam açılmamış, gonca durumundaki çiçeğin dikine kesitindeki çizgilerin stilize edilmesiyle 0Iuşur(R.219). YARI STİLİSE EDİLMİŞ ÇİÇEKLER, lale, karanfil, gül gibi çiçeklerin kendi özelliklerini koruyabilecek kadar stilize edilmesinden 0Iuşur(R.220).

GEOMETRİK MOTİFLER, kare, dikdörtgen, daire, poligon, baklava ve yıldız gibi biçimlerin birleşmesinden oluşur. İslam Sanatının önemli bezeme özelliğidir. Anadolu Selçuklu Mimarisinde geometrik olarak yapılmış bezemelerin örnekleri çok sayıdadır. Osmanlı Mimarisinde geometrik motifler sembolik anlamını kaybetse de kullanımına devam edilir. Taş, çin ve ahşapta örnekleri görülür(R.221).

SEMBOLİK MOTİFLER, dinsel amaçlı olup, güneş, gök, dağ, bulut ve benzeri motiflerden oluşur. Anadolu Türk Mimarisi yapıları çini kaplamalarında görülen BULUT motifi, kökeni Çin geleneklerine kadar giden sembolik bir motiftir(R.222).

GEÇME/ZENCEREK, zincirleme halkaların devamı biçimindeki bir motiftir.Her dönemde, Anadolu Türk Mimarisinde sevilerek kullanılır(R.223).

ÇİNTAMANİ, üçgen biçimini anımsatan, ikisi altta biri üstte üç yuvarlak ve iki dalgalı çizgiden oluşan bir motiftir. Osmanlı sanatçıları bu motifi güç, kuvvet ve saltanatın sembolü kabul ederler. Halı ve çini sanatında örnekleri görülür(R.224).

MİMARİ VE İNSAN YAPISI BİÇİMLERDEN ESİNLENEN MOTİFLER, günlük hayatta kullanılan kaba-kacağın, içinde yaşanılan binaların, araçların stilize edilmesiyle oluşturulan motiflerdir. Bunlar, şöylece sıralanabilirler:

KABLAR, XV. yüzyıldan sonra her türlü bezemede kullanılan vazoların; mezar taşlarında yapılan ve ışığı simgeleyen kandil, şamdan gibi eşyaların betimlemelerinden oluşur.

BİNA DESENLERİ, cami, mescit, ev, köşk, yalı, saray, kale gibi binaların betimlemelerinden oluşur. XVIII. yüzyılda yaygınlaşan bezeme biçimidir.

GEMİ ve KALYON MOTİFLERİ, gemilerin betimlemelerinden oluşur. Bu motifler, seramik, minyatür ve taş süslemede örneklenir.

EŞYA MOTİFLERİ, ev, savaş, mesleki ve gündelik eşyaların betimlemelerinden oluşur. Özellikle mezar taşlarında kişilerin sembolü olarak ortaya çıkar.

BATI KÖKENLİ MOTİFLER, Avrupa'da kullanılan ve XVIII. XIX.  yüzyıllarda Osmanlı Mimarisine giren Barok, Rokoko Ampir etkili motiflerdir.

GELENEKSEL YAPI ELEMANLARI DR E. FÜSUN ALİOĞLU RESTORASYON ANABİLİM DALI