GELENEKSEL YAPI ve GELENEKSEL YAPI ELEMANI

GELENEKSEL YAPI ve GELENEKSEL YAPI ELEMANI

Tarih öncesi çağlarda avcılıkla geçinen insanın, barınma isteği ile birlikte yapı yapma sürecinin başladığı söylenebilir. Gerek göçebeliğin sürdüğü bu dönemlerde gerekse çiftçiliğin ve hayvancılığın neden olduğu yerleşik düzende, öncelikle ev ve anıt mezar işlevli yapılar söz konusudur. Bazen mağara gibi doğadaki mevcut mekanlar; bazen de kamış, saz, çalı, sırıktan, üstü çamurlu çim ya da tezekle sıvanarak yapılmış çatma kulübeler; deri veya yünlü kumaştan yapılan çadırlar ev olarak kullanılır(R.l). Bu biçimde yapılan ev tiplerinin yanında anı/anıt mezarlarda büyük boyutlu taşlar yapımın esasını oluşturur. Menhir, dolmen denilen bu anıtlar, doğadaki mevcut taşın ya olduğu gibi 1a da az işlenmesiyle elde edilir. Çakmak taşından yapılan aletler ilkel balta, kazma, çekiç gibi gereçlerle malzemenin biçimlendirilmesinin güç olduğu bu dönemlerde, doğanın sunduğu malzeme ancak olduğu gibi kullanılır. Malzemeyi işleyecek araç-gereçteki buluşlara bağlı olarak gelişen yapı teknolojisi -genel hatlarıyla-, Sanayi Devrimine kadar sürecek olan bir içerik kazanır. Bu sanayi öncesi toplumlarda, taş, toprak, ahşap gibi doğal malzemelerin, emek-yoğun bir teknoloji ile biçimlendirilmesinden oluşan yapıya GELENEKSEL YAPI denir.

Geleneksel yapılar malzemelerine göre, kagir ve ahşap yapılar başlığı altında incelenebilir. Taş ya da toprak malzemenin biçimlenme tekniği ilkelerine göre oluşturulan yapıya KAGIR YAPI denir. Taş, doğada bol bulunan malzemedir. Tarih öncesi çağlarda, araç-gerecin yetkinliğinin sınırlı olması nedeniyle, doğada bulunduğu düzgün olmayan biçimi ve boyutu ile yapıda kullanılır. Ancak yüzyılları içeren bir süreçte insan, keşfettiği teknik olanaklarla taşa egemen olarak, onun yapıdaki kullanış biçimini değiştirir. Ocaktan çıkarılan taş istenilen boyut ve özelliklere getirilerek yapıya sokulur(R.2).

Yeterli taş kaynağı olmayan yörelerde toprak, yapı malzemesi olarak ortaya çıkar. Topraktan iki yolla yapı malzemesi elde edilir. Bunlardan biri toprağın su, bazen de saman ile karıştırılıp, ayakla çiğnenerek, güneşte kurutulması ile oluşturulan KERPİÇ' tir. Eski çağlardan itibaren kerpiçten yapı üretilir. Mezopotamya' da Keldani ve Sümerler, Anadolu' da Hititler kerpiç malzemeyi kullanırlar. Günümüze kadar devam eden kerpiç yapım, -özellikle kırsal kesim- Anadolu konut mimarisinde önemli bir yere sahiptir. Diğer toprak malzeme kerpicin güneşte kurutulmayıp, ateşte pişirilmesinden elde edilir ve PİŞMİŞ TOPRAK ya da TUGLA adını alır. Hafif olması, kolay işlenebilmesi tuğla yapımın gelişmesini sağlar. Asya ve Anadolu' da pişmiş toprak malzemenin örneklerine rastlanır. (R.5)

Ormanı bol yörelerde yapı malzemesi olarak ahşap seçilir. Kolay işlenebilmesi, depreme dayanıklı olması, yapının kısa sürede bitirilebilmesi yapı malzemesi olarak kullanımını teşvik eder. Az dayanıklı olması, yangın tehlikesi içermesi, çok kullanılmasını engellememiştir. Ormanca zengin kuzey ülkelerinde, Uzak Doğu'da örneklenen ahşap mimari geleneksel Anadolu konutunun önemli belirleyicisidir. Ahşap yapım iki biçimde uygulanır. Biri, ahşap kütüklerin üst üste konulmasıyla elde edilen AHŞAP YIĞMA  diğeri, dikme, taban, kuşak gibi ahşap parçaların bir araya getirilmesiyle elde edilen AHŞAP İSKELET yapı sistemleridir. (R.4-7,36). Ahşap yığma sistem, Doğu Karadenizlin bazı yörelerinde TARABA, ÇANTI EV adlandırılır. Anadolu' da ahşap iskelet yapılarda iskelet arasında kalan boşluklarda dolgu malzemesi olarak kerpiç kullanıldığında elde edilen yapıya HIMIŞ YAPI denir.

Geleneksel Yapı Elemanı

Kagir ya da ahşap geleneksel yapıyı oluşturan, bileşenlerinin çeşitli yöntem ve biçimlerle bir araya getirilmesinden elde edilen temel, duvar, döşeme, tavan, dam, çatı, kapı, pencere gibi yapı parçalarına GELENEKSEL YAPI ELEMANI denir. Geleneksel yapı elemanları taşıyıcılıklarına göre ikiye ayrılır. Yapının ayakta durmasını sağlayan, yapının kendisinden ve diğer etkenlerden kaynaklanan yükünü taşıyan temel, duvar, ayak, sütun, dikme, atkı, kemer gibi elemanlarına TAŞIYICI, YAPI ELEMANLARI denir. Yapıda işlevi nedeniyle var olan, kendi kendini taşımak dışında, yapı yükünü taşıma görevi olmayan kapı, pencere, bezeme gibi elemanlara da TAŞIYICI OLMAYAN YAPI ELEMANLARI denir

ÖĞR. GÖR. BERİVAN POLAT / BİNA BİLGİSİ VE PROJESİ DERS NOTU