BEZEMELER

BEZEMELER

Bezeme, yerleşik düzene geçen ilk topluluklarda, mağara duvarlarında oluşur. Yapı sanatı çeşitli malzeme ve teknikleri ile zenginleştikçe bezeme, mimari programın ayrılmaz bir parçası olur ve bina içinde rastlantısal değil belli ilkeler doğrultusunda yer alır.

Malzemelerine Göre Bezemeler

TAŞ BEZEME: Binanın taş elemanlarının belirli kısımlarının geometrik, bitkisel ya da diğer motiflerle biçimlendirilmesi ile elde edilir(R.200,204). Çeşitli taş bezemeler vardır: SİLME, kapı, pencere, mermer söğe ve pervazlarında, kitabeliklerde, tavanlarda, kat ve saçak hizalarında silme ve oyma olarak yapılır. Silme, uzunluğuna devam eden, bir kalıpla silinmiş profili sahip olan taş parçadır. Silmeler profillerine göre DÜZ, YARIM OLUK, Y&QIM KAVAL gibi, çeşitli adlar alırlar. Silme yüzeyleri sade olabildiği gibi, rölyef biçiminde desenli veya boyalı bezemeli yapılır(R.197,198,20l).

KURS: iki kemer arasına koyulan daire biçimindeki taş bezemedir. Kursların duvardan dışarı taşkınca olanlarına KABARA denir. Roman, Osmanlı Mimarilerinde kullanılan bir bezemedir. Kurslarını yüzeyleri oymalı ve kabartmalı yapraklarla bezenerek gülü andıranlarına GÜLÇE/ROZAS acı verilir(R.202).

PİŞMİŞ TOPRAK İLE BEZEME: Toprağın pişirilerek çeşitli işlemlerden geçirilmesi ile bezeme elemanları elde edilir. Pişmiş toprak malzeme ile yapılan bezemelerden biri, tuğlaların duvar içinde çeşitli motifler oluşturacak gibi bir araya getirilmesinden oluşur. Bir diğer duvar bezemesi SIRLI TUĞLA ile elde edilir. Eski Orta Doğu uygarlıklarında, kerpiç duvarları dış etkilere karşı korumak için bina dış yüzeyleri SIRLI TUGLA ile kaplanır. Erken örneklerde, renklendirilmiş sırlı tuğla, duvarın diğer tuğla ya da kerpiç malzemesi ile birlikte, bir motif oluşturacak gibi örülür. Geç dönemlerde ise istenilen motifi kolayca sağlayabilmek için, sırlı tuğlalar çeşitli biçimlerde kesilerek duvara yapıştırılır. Buna MOZAİK ÇİNİ de denir. Diğer bir pişmiş toprak malzeme olan ÇİNİ, duvar kaplamasında, düz ya da desenli, renkli olarak kullanılan bir malzemedir. Osmanlı Mimarlığının Klasik Dönemlerinde çiniye KAŞİ, bu işi yapana da KAŞİGER denildiği bilinir. Beyaz topraktan yapılıp, fırında pişirilerek elde edilen çini, duvarlarda insanın duvara sürtünme hizasına kadar kaplanır. Ayrıca, kubbe kuşaklarında, bingilerde, kornişlerde, levha ya da karnas biçiminde çini uygulamaları vardır. Selçuklu çinilerinde geometrik, bitkisel, rumi motifler, insan figürleri, hayvan betimlemeleri yer alır. Mor, siyah, yeşil, firüze, altın, kahverengi ve mavinin çeşitli tonları bu dönem çinilerinde uygulanır. Osmanlı çinilerinde ise bitkisel motifler kullanılır. Selçuklu çinilerindeki renklere ilaveten, mavi-beyaz, sarı, beyaz, yeşil kullanılan çini renkleridir.

AHŞAP BEZEME, binalardaki ahşap kısımların bitkisel, geometrik veya diğer motiflerle biçimlendirilmesinden elde edilir(R.200). Taş da olduğu gibi ahşapta da kapı, pencere söve ve pervazlarında, kitabeliklerde, tavanlarda, kat, saçak hizalarında SİLME kullanılır(R.207). Bunun dışında kalan, binanın ahşap. Kısımları OYMA ve KÜNDEKARİ ile bezenir. OYMA, ahşaba istenilen biçimin oyarak verilmesiyle elde edilir (R. 195) . KÜNDEKARİ ise, küçük ve geometrik parçaların geçme olarak birbirine bağlanmasıyla oluşturulur(R.208).

MEATALBEZEMELER, kapı, dolap kapağı, pencere kapakları gibi ahşap malzemeler üzerine yapılan bezemelerdir. Kapı halkaları, kilit ağızlıkları, süsleme pulla=ı, türbe ve sebil şebekeleri bezemeli demir ya da bronzdan yapılır(R.209).

MALAKARİ, tavan, duvar ve diğer yapı elemanlarına, alçı malzeme ile kabartma biçiminde yapılan bezemedir.

KALEMKARİ NAKIŞLAR, binaların tavan ve duvarlarına boya ile yapılan kabartma taklidi bezemedir. Kabartma taklidi olmayana ise NAKIŞ denir.

Biçimlerine Göre Bezemeler

Kagir, ahşap, alçı ile yapılan ya da, bez üzerine ahşap boya ile bezeme amacıyla uygulanan çeşitli motifleri şunlardır:

İLKEL MOTİFLER, tarih öncesi dönemlerde günlük eşyalar ve duvarlar üzerine yapılan, çizgiler, noktalar, daireler ve hayvan betimlemelerinden ibaret motiflerdir.

HAYVAN MOTİFLERİ, hayvanların kutsal anlamlar taşıdığı toplumlarda, bu hayvanları betimleyen motiflerdir. Çini, halı seramik sanatında görülen bu motiflerin örneklerine Selçuklu taş işçiliğinde yoğun biçimde rastlanır. Türk bezemesindeki hayvan motifleri şunlardır:

HAYAL MAHSULÜ/EFSANEVİ HAYVAN MOTİFLERİ, ejder, simurg/zümrüti anka kuşu gibi, Orta Asya kültürüne egemen olmuş hayvan motifleridir(R.210).

DOGA KAYNAKLI, STİLİZE EDİLMİŞ HAYVAN MOTİFLERİ, tavşan, geyik, aslan, pars, leylek gibi hayvanların stilize edilmesinden oluşur. Bu, Osmanlı Mimarisinde az rastlanır bir bezeme türüdür(R.211).

RUMİLER, hayvanların kanat, bacak ve bedenlerinin stilize edilmesiyle oluşturulan Orta Asya kökenli motiflerdir. Taş, çini, ahşap, maden kumaş ve tezhipte kullanılan bir motiftir.

MÜNHARİLER, Rumilerin ayrıntıları olduğu sanılan bu motifler XV. Yüzyıla kadar Selçuklu Mimarisinde çok kullanılır.

SALYANGOZ, bitkiler dünyasının vazgeçilmez canlısı olan salyangozun stilize edilmesinden oluşturulur(R.214)

BİTKİSEL MOTİFLER, doğadaki yaprak ve çiçek motiflerinden oluşur. Mimaride taş, çini ve ahşapta örneklenir. Osmanlı Mimarisinde HATAYİ grubu içinde ele alınan YAPRAK, PENÇ, HATAYİ, YARI STİLİZE EDİLMİŞ ÇİÇEKLER kullanılan bitkisel motiflerdir.

YAPRAKLAR, Selçuklu Mimarisinde, geometrik düzenin egemenliği nedeniyle gelişememiştir. Osmanlı Mimarisinde ise önemli bir yere sahiptir. Yapraklar, 1)sade ve küçük boyda, 2)iri dişli, 3) Parçalı ve dilimli, 4) ortadan katlı, 5) Kıvrımlı olmak üzere çeşitli biçimlere sahiptir(R.2IS). Yaprak motifinin bir uzantısı SAP ÇIKMALARI denen, çiçek sapını sembolize eden motiflerdir(R.216).

PENÇ, doğadaki herhangi bir çiçeğin kuşbakışı görünüşünün stilize çizilmesiyle elde edilir. Yaprakların sayısına göre, BİR, İKİ, üÇ, DÖRT, BEŞ, ALTI YAPRAKLI diye adlandırılır. Penç motifindeki yapraklar, aynı yöne doğru eğilmiş ya da kıvrılmışsa, bu dönüş hareketinden ötürü ÇARK-I FELEK adını alırlar(R.217).

HATAYİ, herhangi bir çiçeğin dikine kesitindeki çizgilerin stilize edilmesiyle oluşur(R.2IS).

GONCAGÜL, tam açılmamış, gonca durumundaki çiçeğin dikine kesitindeki çizgilerin stilize edilmesiyle 0Iuşur(R.219). YARI STİLİSE EDİLMİŞ ÇİÇEKLER, lale, karanfil, gül gibi çiçeklerin kendi özelliklerini koruyabilecek kadar stilize edilmesinden 0Iuşur(R.220).

GEOMETRİK MOTİFLER, kare, dikdörtgen, daire, poligon, baklava ve yıldız gibi biçimlerin birleşmesinden oluşur. İslam Sanatının önemli bezeme özelliğidir. Anadolu Selçuklu Mimarisinde geometrik olarak yapılmış bezemelerin örnekleri çok sayıdadır. Osmanlı Mimarisinde geometrik motifler sembolik anlamını kaybetse de kullanımına devam edilir. Taş, çin ve ahşapta örnekleri görülür(R.221).

SEMBOLİK MOTİFLER, dinsel amaçlı olup, güneş, gök, dağ, bulut ve benzeri motiflerden oluşur. Anadolu Türk Mimarisi yapıları çini kaplamalarında görülen BULUT motifi, kökeni Çin geleneklerine kadar giden sembolik bir motiftir(R.222).

GEÇME/ZENCEREK, zincirleme halkaların devamı biçimindeki bir motiftir.Her dönemde, Anadolu Türk Mimarisinde sevilerek kullanılır(R.223).

ÇİNTAMANİ, üçgen biçimini anımsatan, ikisi altta biri üstte üç yuvarlak ve iki dalgalı çizgiden oluşan bir motiftir. Osmanlı sanatçıları bu motifi güç, kuvvet ve saltanatın sembolü kabul ederler. Halı ve çini sanatında örnekleri görülür(R.224).

MİMARİ VE İNSAN YAPISI BİÇİMLERDEN ESİNLENEN MOTİFLER, günlük hayatta kullanılan kaba-kacağın, içinde yaşanılan binaların, araçların stilize edilmesiyle oluşturulan motiflerdir. Bunlar, şöylece sıralanabilirler:

KABLAR, XV. yüzyıldan sonra her türlü bezemede kullanılan vazoların; mezar taşlarında yapılan ve ışığı simgeleyen kandil, şamdan gibi eşyaların betimlemelerinden oluşur.

BİNA DESENLERİ, cami, mescit, ev, köşk, yalı, saray, kale gibi binaların betimlemelerinden oluşur. XVIII. yüzyılda yaygınlaşan bezeme biçimidir.

GEMİ ve KALYON MOTİFLERİ, gemilerin betimlemelerinden oluşur. Bu motifler, seramik, minyatür ve taş süslemede örneklenir.

EŞYA MOTİFLERİ, ev, savaş, mesleki ve gündelik eşyaların betimlemelerinden oluşur. Özellikle mezar taşlarında kişilerin sembolü olarak ortaya çıkar.

BATI KÖKENLİ MOTİFLER, Avrupa'da kullanılan ve XVIII. XIX.  yüzyıllarda Osmanlı Mimarisine giren Barok, Rokoko Ampir etkili motiflerdir.

GELENEKSEL YAPI ELEMANLARI DR E. FÜSUN ALİOĞLU RESTORASYON ANABİLİM DALI

KUBBE

Kubbe

Bir kemer yayının, tepe noktasından inen dikin etrafında dönmesiyle elde edilen yarım küre ya da toparlakça kümbet biçimindeki örtüye KUBBE denir. Erken dönemlerden itibaren kullanılan bir yapı elemanı olan kubbenin, yapım tekniği, büyük mekânları örtme isteği ile sürekli geliştirilir(R.S5).

Kubbenin bileşenleri şunlardır:

DIŞ KUBBE, kubbenin dış yüzeyine denir.

İç KUBBE, kubbenin iç yüzeyidir.

KUBBE KASNAGI/BİLEZİGİ, kubbenin üstüne oturduğu az yükseklikteki kare, çokgen ya da daire planlı kaidedir(R.S6-90).

BİNGİ üstü kubbe ile örtülecek mekânın taşıyıcı ayak, sütun ya da duvarlarının üs~ündeki tabana, kubbenin daire planını oturtmak için yapılan geçiş elemanına denir. Bingilerin KÜRESEL ÜÇGEN BİNGİ / PANDANTİF / TONOZ BİNGİ / TROMP gibi çeşitleri vardır. KÜRESEL ÜÇGEN BİNGİ / PANDANTİF, bir kubbeyi taşıyan kemerler ile kubbe kaidesinin arasını kapatan küresel üçgen parçalardır. TONOZ BİNGİ / TROMP kubbenin kare planlı bir mekâna oturabilmesi için gereken sekizgen kaideye, kareden geçerken kullanılan yapı elemanıdır.

ALEM, yapıların kubbelerine ya da minare tepelerine çeşitli amaçlarla koyulan tepeliktir. Alem, kubbe üst örtüsü olan kurşun kaplamanın kubbe tepesindeki bitim noktalarını kapamak amacıyla yapılır. Ancak alem kullanmanın sadece yapısal nedenleri yoktur. Eski Türk çadırlarının tepesine, kötülüklerden korunmak amacıyla tepelik takıldığı bilinir. Alemler, genellikle bakırdan ve içi boş olarak yapılırlar. Üstlerinin ALTIN VARAK' la kaplandığı örnekleri de vardır(R.97).

KUBBE AYAĞI, kubbenin üstüne oturduğu kemerleri, duvarları taşıyan ayaklara denir.

AGIRLIK KULESİ, büyük kubbelerin açılmalarını önlemek amacıyla kubbe ayaklarına, dışarıdan ilave edilen kagir kısımlara denir.

KUBBE FENERİ, kubbe tepesine, iç mekana ışık ve hava almak amacıyla yapılan yüksekçe ve pencereli kısımdır.

KUBBE ÖRTÜSÜ, kubbelerin üstüne dış etkilere karşı korumak amacıyla yapılan örtüye denir. Bazen kubbe üstüne çatı yapılarak kubbe gizlenir. Ancak, çoğu kez kubbe eğriselliği gösterilecek gibi kurşun, alaturka kiremit gibi malzemelerle kaplanır.

Biçimlerine Göre Kubbeler:

BASIK KUBBE, merkezinden geçirilen kesiti, basık kemeri veren kubbeye denir.

SİVRİ KUBBE, merkezinden geçirilen kesiti, sivri kemeri veren kubbeye denir.

SOGAN/SOGANDAŞI KUDBE, soğan başı biçimindeki kubbeye denir.

YARIM KUDBE, planı yarım daire olan bir mekanın üstünü örten dörtte bir küre parçasıdır.

ÇİFT CİDARLI KUBBE, bir mekanı örtmek için artarda yapılan iki kubbedir.Bu uygulamada mekanın içinden ve dışından algılanan kubbe biçimleri farklıdır.

BİNDİRME KUBBE, merkezinden geçirilen kesiti, bindirme kemeri veren kubbeye denir.

Bulundukları Yere Göre Kubbeler:

ANA/MERKEZİ KUBBE, camilerde ana mekan üstündeki kubbeye denir.

ORTA RUBBE, bir yapıdaki orta mekanı örten kubbedir.

YAN KUBBE, ana kubbenin yanlarındaki alanların üstünü örten kubbedir.

GELENEKSEL YAPI ELEMANLARI DR E. FÜSUN ALİOĞLU RESTORASYON ANABİLİM DALI

TONOZ

Tonoz

Bir kemerin artarda tekrar edilmesiyle ortaya çıkan biçime TONOZ denir. Mezopotamya ve Anadolu'nun eski mimarilerinde tonoz kullanılır. Ahşabın olmadığı yörelerde taş, tuğla, kerpiç gibi malzemelerle üretilir. Roma, Bizans, Gotik, Selçuklu, Osmanlı Mimarilerinde tonoz, yapıların önemli elemanlarındandır ( R. 75 - "78) .

Tonozun Bileşenleri:

TONOZ BAŞLANGICI, tonozun duvar üzerindeki başlangıç noktasıdır.

TONOZ DÜZLEMİ, tonozun üst tarafına teğet olan yatay düzlemdir.

TONOZ BİTİŞGESİ, dik kesişen tonozların birbirine bitiştiği sivri köşelerdir.

TONOZ KABURGASI / NERVÜRÜ, dik kesişen tonozlarda, bitişgelere konan taş iskelettir.

TONOZ TAKKESİ, haçtonozun dört parçasından her birine denir.

TONOZ ÇEYREGİ, dik kesişen tonozların dörtte bir kısmına denir.

TONOZ BÖGRÜ, tonozun tepe noktasından geçirilen yatay düzlem ile tonoz sırtı arasında kalan boşluktur. Bu boşluk üste döşeme kaplaması yapılacağı zaman, moloz malzeme ile doldurulur.

TONOZ PENCERESİ, tonoz üzerinde açılan pencereye denir(R.78).

Biçimlerine Göre Tonozlar:

BEŞİK TONOZ, kesitini yarım daire biçimindeki kemerin oluşturduğu tonozdur.

BASIK TONOZ, kesitini basık kemerin oluşturduğu tonozdur.

SİVRİ TONOZ, kesitini sivri kemerin oluşturduğu tonozdur.

EGRİ/VEREV TONOZ, kesitini oluşturan kemerin üzengi seviyeleri farklı olduğunda ortaya çıkan tonozdur.

EGİK/RAMPAA TONOZ, tonozun başlangıç ve bitimlerindeki kemer başlangıç seviyelerinin yerden yüksekliği aynı olmadığında ortaya çıkan tonozdur.

KONİK TONOZ, tonozun başlangıç ve bitimlerindeki kemer açıklık ve yükseklikleri farklı olduğunda ortaya çıkan tonozdur.

HALKA TONAZ, planı daire biçimindeki tonozdur.

HELOZONİ TONOZ, minare, kule merdiven gibi helozonik mekânların üstünü örten tonozdur.

KABURGALI TONOZ, kesişen tonozların bitişgelerinde taş kordon dolaştığında ortaya çıkan tonoza denir.

RAÇ/HAÇVARİ TONOZ, dik kesişen tonozların oluşturduğu örtüye denir.

MANASTIR TONOZU, kare planlı mekânların örtülmesinde kullanılan, Ara kesitleri karenin köşegenlerinden geçen dört kemer olan dört tonoz parçasından oluşan tonoza denir.

TEKNE TONAZ, dikdörtgen planlı mekanların örtülmesinde kullanılan, ortası normal bir tonozdan, iki ucu ise manastır tonozundan oluşan tonoz biçimidir.

AYNALI TONAZ, manastır tonozunun üst kısmı bir düzlemle kesilmiş gibi olan tonoz biçimidir.

KUBBE TONAZ, yarım küre biçimindeki tonoza denir.

YELPAZE TONAZ, yelpaze ya da huni biçiminde yapılan tonoza denir.

YILDIZ TONAZ, yıldız biçimli parçalı tonozdur(R.79,S1).

BİNDİRME TONAZ, kesitini bindirme kemerin oluşturduğu tonozdur(R.75).

GELENEKSEL YAPI ELEMANLARI DR E. FÜSUN ALİOĞLU RESTORASYON ANABİLİM DALI

ATKILAR

Atkılar

Geleneksel yapıda pencere, kapı ve benzeri boşlukların üstünü kapatmak ve yukarıdan gelecek yükü taşımak amacıyla, boşluğun bir ucundan diğer ucuna yataya paralel koyulan yapı elemanına ATKI denir. Atkıya DÜZ ATKI adı da verilir. Atkıların egemen olduğu mimariler DÜZ ATKILI MİMARİ adını alır. Eski Mısır ve Yunan Mimarilerinin Düz atkılı mimariler olduğu söylenebilir.

Malzemelerine Göre Atkılar

Geleneksel mimarilerde atkılar, kagir ve ahşaptan yapılır. XVIII. XIX. yüzyıllarda döküm, demir sanayindeki gelişmelerle metal atkı da yapılmaya başlanır.

KÂGİR ATKILAR, taş, tuğla gibi malzemeden üretilen atkılardır. TAŞ ATKILAR, moloz ya da kesme taş kullanılarak elde edilir: Pencere, kapı boşluğunu geçen taş atkı tek parça/yekpare ise lento adını alır. Atkı, parçalı olarak yapılıyorsa, buna KILITLI DUZ ATKI denir ve kilitlenme biçimlerine göre de DOGRU KİLİTLİ DÜZ ATKI, BİNDİRME KİLİTLİ DÜZ ATKI, AŞIRMA KİLİTLİ DÜZ ATKI, MERDİVEN KİLİTLİ DÜZ ATKI, DİŞKİLİTLİ DÜZ ATKI diye adlandırılırlar(R.64,65).

TUGLA ATKILAR pişmiş toprak malzeme/tuğladan parçalı olarak yapılır. Parçalı taş ve tuğla atkının yapılış ilkesi aynıdır. Bütün parçaların aksları, üstünde yer aldıkları açıklığa merkezinden geçecek gibi açıklık üstüne yerleştirilir(R.65).

AHŞAP ATKILAR, tek parça ahşaptan yapılır. Kagir, özellikle de ahşap iskelet yapılarda kullanılır. Ahşap atkı BOYUNDURUK / ÜST BAŞLIK adlarını da alır(R.40) .

METAL ATKILAR, Sanayi Devrimi ile birlikte kagir binalarda atkı olarak demir putreller kullanılır. BOYUNDURUK' da denen bu atkılar I PROFİL, L PROFİL gibi profil adları ile tanınırlar.

GELENEKSEL YAPI ELEMANLARI DR E. FÜSUN ALİOĞLU RESTORASYON ANABİLİM DALI

BİNA PROJELERİ NASIL OLMALIDIR ÖZELLİKLERİ NELERDİR

VAZİYET PLANI ( UYGULAMA PROJESİ AŞAMASINDA)

Üzerinde bina inşaatı yapılacak imar parselinin kent içerisindeki ya da imar planı sınırları içerisindeki yerini gösteren plandır. Tasarlanan bina kütlesi dış konturlarıyla ve yerleşme planındaki konumuna uygun olarak gösterilir.

a) Vaziyet planında yaya ve taşıt ulaşım aksları, sokak ve cadde isimleri, toplu taşınım durak ve istasyon yerleri, kuzey yönü işaretleri, aynı yerde toplu olarak gösterilir.

b) Bloklar harflendirilir ve yüksek bloklar, yükseldikçe kalınlaşan çizgilerle belirtilir.

c) Blokların içine kat adetleri, gabarileri, zemine oturan alanlar yazılır. Paftanın uygun bir yerinde toplam inşaat alanı belirtilir.

d) Yapının esas girişi önündeki tretuvar kotu 0.00 kabul edilerek bütün kat döşemelerinin kaba yapı kotları verilir. Plan, kesit ve görünüşler bu kota göre kotlandırılır. 0.00 kotu altına, plankote kotuna göre değeri yazılır. Böylece, 0.00 kotu ile plankote röper kotu bağlanmış olur. Yapılar birden fazla ise, her bina girişi önündeki tretuvar kotu 0.00 olarak kabul edilir.

e) Binanın önemi gerektiriyorsa, çevreyi de içeren gerektirmiyorsa arsa içini gösterir en az iki adet siluet çizilir.

f) Binanın en gayri müsait duruma göre çevresini gölgeleme durumu ölçekli olarak işaretlenir.

e) Vaziyet planı bütün iş aşamaları için aynı standartta hazırlanır.

PLANLAR ( UYGULAMA PROJESİ AŞAMASINDA)

a) Bütün kat planları birebir çizilir, tekrar eden katlar için açıklama yazılır yığma inşaatlarda temel planı ilave edilir.

b) Taşıyıcı, aks sistemi, statik projeye uygun harf ve sayılarla (koordinat sistemi esaslarına göre X ekseni üzerinde, harfler, Y ekseni üzerinde sayılar olmak üzere) belirtilir.

c) Dış ölçüler, dıştan bina cephesine doğru: 1.çizgide blok ölçüsü, 2. çizgide cephe hareketleri, 3. çizgide taşıyıcı akslar, 4. çizgide doluluk ve boşluklar, olmak üzere düzenlenir.

d) İç ölçüler, her hacimde enine ve boyuna ikişer ölçü çizgisi üzerinde gösterilir. Birinci çizgiler üzerinde hacmin net en ve boyu, ikinci çizgiler üzerinde kapı, pencere, kolon vb. elemanların genişlikleri ile duvar üzerindeki yerlerinin komşu duvarlara uzaklıkları yazılır.

e) Bloklar, katlar ve katlardaki her mahal kodlandırılır ve mahal isimleri yazılır.

f) Kat planlarının kesit geçirilen yerlerinde kesit çizgisinin tümü ve akış yönü gösterilir.

g) Dilatasyonlarve bacalar her katta gösterilir ve ölçülendirilir.

h) Taşıyıcı elemanlar (kolon, perde, duvar, pano vb.) ayrı çizim tekniği ve gerçek boyutları gösterilir, içleri koyulaştırılır.

ı) Pano camlı bölme, alçak duvar vb. gibi mahal ve bina ayırım elemanları eksiksiz gösterilir şematik açıklamalar yapılır, yükseklikleri yazılır.

İ) Her mahallin içine mahal numarası, ismi ve gerçekleştirilen net m2 alanı yazılır.

k) Mutfak, ofis, laboratuar, çamaşırhane, banyo, WC vb. gibi hacimlerde bütün

tezgahlar, lavabo, eviye, banyo ve duş tekneleri, pisuvar ve WC taşları sağlık donatımı ile doğalgaz kullanımına açık bölgelerde (Kombinin yeri) mekanda ısıtma amaçlı soba kullanılıyor ise doğalgaz sobasının yeri ve bunların olduğu mekanlarda bacanın projelerine ve imalat tariflerine uygun çizilir.

l) Düşey donatımla ilgili borular, kanallar yerlerinde ve ölçülerinde ve tam adetlerinde çizilir, şematik olarak kapladıkları alan ölçülendirilerek verilir.

m) Varsa döşemelerdeki desenler, eğimler süzgeç yerleri, döşeme kaplaması malzemelerinin derz yerleri belirtilir.

n) Bütün doğramalar detayına uygun ve şematik olarak çizilir, açılan kanatları belirtilir, aksları gösteren çizgiler üzerinde en ve yükseklik (kaba yapı boşluğu K790/220 gibi) gösterilir.

o) Tavandaki kirişlerin sarkıntıları, nervür ve kasetler nokta nokta(ifade edecek kadar) gösterilir. Betonarme projesindeki ölçüleri yazılır, kolon isimleri ve ölçüleri yazılır.

p) Esas giriş önü tretuvar kotu 0.00 kabul edilerek, döşemelerdeki bütün kot farklarına ait değerler bitmiş ve kaba yapı kotu olarak ayrı ayrı gösterilir.

q) Merdivenler konstrüksiyonlarına uygun olarak çizilir, merdiven numarası, basamak adedi, genişlik ve rıht yüksekliği yazılır. Merdiven ve sahanlık aksını gösteren çizginin basamakları kestiği noktalar çıkış yönünde numaralanır ve bu çizgi en son basamakta ok ucu olarak bitirilir, korkuluklar çizilir, merdiven genişliği ölçüleri verilir. Başlangıç ve bitiş noktalarında ve sahanlıklarda kaba ve bitmiş döşeme kotları verilir. Rampaların çıkış yönü okları, eğimleri, korkulukları, başlangıç ve bitiş noktalarının kaba ve bitmiş döşeme kotları yazılır ve tüm ölçüleri verilir.

r) Asansör, yürüyen merdiven, monşarjlar kapasitelerine ve donatım projelerine uygun olarak çizilir.

s) Zemin kat planları da çevre tanzimi, (tretuvar, bağlantı yolları, giriş platoları, çiçeklikler vb.) gerektiği kadar işlenir. Kaba ve bitmiş kotları verilir, yapı ile ilişkili olarak ölçülendirilir.

t) Asma tavan yapılması gerekli mahaller belirtilir. Malzemesi mahal listesinde gösterilir.

u) Çarpık eğri imalatların gerçek ölçüleri hesaplanarak üzerlerine yazılır.

v) Çatı planı çizilir. Meyiller su toplama yerleri, dereler tesisat ve asansör çıkıntıları, bacalar çatı çıkış delikleri gösterilir ve' gerekli kotlar verilir.  Yağmur iniş boruları gerçek boyutlarında çizilir ve ölçüleri yazılır.

y) Zemin kat planlarında kuranglezlerin görünüşleri konstrüksiyonlarına uygun çizilir, ölçülendirilir.

KESİTLER ( UYGULAMA PROJESİ AŞAMASINDA)

a) Her bloktan en az iki kesit çizilir. Biri merdivenden, diğeri yapıda konstrüktif özelliği olan yerlerden en çok bilgi verecek şekilde geçirilir.

b) Kesitin geçtiği yerdeki mahallerin kodları ve isimleri yazılır.

c) Yapının strüktürü ile ilgili ve dekoratif elemanları detaylarına uygun ve şematik olarak çizilir. Malzeme açılımları yapılır.

d) Bir ölçü çizgisi üzerinde, döşeme üstünden-döşeme üstüne, kaba inşaat kat yükseklikleri, ikinci bir çizgi üzerinde de, döşeme kaplama kalınlığı, parapet duvarı, pencere, kapı ve bölme duvarı yükseklikleri ile lento-tavan mesafesi, taşıyıcı sistem kalınlıkları, düşük döşeme yükseklikleri yer alır. Her değişiklik gösteren mahal için bu ölçüler ayrıca verilir.

e) Asma tavan yapılan mahallerde, asma tavan içindeki tesisat gerçek boyutları ile gösterilir. Asma tavan alt yüzü ile bitmiş döşeme arasındaki net kat yüksekliği ayrı bir ölçü çizgisi ile verilir.

f) Pencere altı dolu kısımlarının yapım şekli açık olarak belirtilir. Kiriş bitişi, duvar dolgusu ayrı ayrı kodlandırılır, radyatör yüksekliği gösterilir. Parapet-Denizlik detaylarına uygun çizilir. Su toplama şekli gösterilir.

g) Giriş saçakları ve balkonlar eğimleri, örtü ve yalıtım, malzeme açılımları yazılarak sistem ve imalat detaylarına uygun çizilir. Malzeme isimleri yazılır, su toplama şekli gösterilir.
h) Bodrum döşeme ve duvarlarında yalıtım gerekiyorsa, sistemi hakkında açıklama yapılır.

i) Zemin suyunun minimum ve maksimum kotları gösterilir.

j) Kuranglezler konstrüksiyonlarına ve detaylarına uygun olarak çizilir. Su toplama şekli ve yatılım hususları ile diğer malzeme açılımları verilir, kot ve ölçüleri yazılır.

k) Drenaj sistemi gösterilir, malzeme açılım yapılır, kotlandırılır. Yol ve tretuvarlar çizilir.

l) Açılımları ve kotları yazılır, ölçülendirilir.

m) Doğal zemin nokta nokta önerilen zemin devamlı çizgi ile gösterilir ve her ikisine ait gerekli kotlandırma eksiksiz yapılır.

n) Cephelerdeki elemanlar güneş kırıcılar detaylarına uygun olarak çizilir, malzemeleri ve kotları yazılıp ölçülendirilir.

o) Cephelerdeki hareketler işlenir, gerekirse not yazılır. (Pencere altlarında sıva 3 cm içeridedir gibi.)

p) Çatı konstrüksiyonu gerçek şekil ve ölçüleri ile detaylarına uygun olarak çizilir. Kullanılan bütün malzemelerin isim ve ölçüleri ile derelerin, mahyaların, asansör ve diğer çıkıntıların, bacaların kotları ile çatı eğimi yazılır.

r) Kesit düzleminin arkasında kalan ve görünen kısımları, görünüşlerde istenen hususlara uygun çizilir.

s) Planlarda görülmeyen ölçüler verilir

GÖRÜNÜŞLER ( UYGULAMA PROJESİ AŞAMASINDA)

a) Planlarda görülmeyen ölçüler verilir.

b) Bütün görünüşler çizilir.

c) Mimari ile ilgilisi olmayan çizgilere yer verilmez.

d) Doğal zemin nokta nokta, önerilen zemin devamlı çizgi ile gösterilir ve kotlandırılır.

e) Zemin altında kalan yapı kısımlarının dış hatları kesik çizgilerle belirtilir ve kotlandırılır.

f) Cepheye arkadan bağlanan bütün duvar ve döşemeler nokta nokta(ifade edecek kadar) işlenir.

g) Cephe kaplama malzemesi ve renkler yazılır. Cephelerdeki hareketler belirtilir, gerekiyorsa not yazılır.

h) Yağmur inişleri ve olukları, paratoner inişleri gösterilir.

i) Kapı ve pencere görünüşleri, korkulukları detaylarına uygun olarak çizilir, açılan kanatlar işaretlenir.

j) Saçaklar, balkonlar, döşeme denizlik altı, lento altı, kalkan duvarları, oluk, mahya, baca ve çıkıntılarına kot verilir. Plan ve kesitlerde gösterilemeyen ölçüler yazılır. (Saçak kalınlığı, balkon korkuluğu yüksekliği, konsollar vb.)

DETAYLAR

SİSTEM DETAYLARI ÇİZİM STANDARTLARI

a) Her projenin uygulama projesi iş aşamasına geçildiği zaman ilgili sistem detayları listesi hazırlanır.

b) Sistem Detayı'nın planı, kesiti ve görünüşü aynı ölçekte, olanaklı ise aynı paftaya çizilir.

c) Değişik malzeme, imalat ya da yapı elemanlarının tüm birleşme özellikleri şematik olarak gösterilir, ayrıntı imalat detayında verilir.

d) Tüm malzeme isimleri yazılır, malzeme açılımları yapılır.

e) Malzeme isimlerinin yanlarına, gerekiyorsa poz no'ları ya da referans no'larıyazılır.

f) İmalat detaylarını referans numaraları ve bulundukları pafta numaraları yazılır.

g) Sistem detayının yer aldığı mahal no'ları ve uygulama projesi pafta no'ları yazılır.

İMALAT DETAYLARI ÇİZİM STANDARTLARI

Bir imalat detayının hazırlanmasında, herhangi bir yapıda ve herhangi bir sistem içerisinde kullanılma olanağı göz önünde tutulur.

a) Her projenin sistem detayları iş aşamasında geçildiği zaman ilgili imalat detayları listesi hazırlanır.

b) İmalat detayının planı, kesiti ve görünüşü aynı ölçekte, olanaklı ise aynı paftaya çizilir.

c) Değişik malzeme, imalat ya da yapı elemanlarının tüm birleşme özellikleri şematik olarak gösterilir, ayrıntı imalat detayında verilir.

d) Tüm malzeme isimleri yazılır, malzeme açılımları yazılır.

e) Malzeme isimlerinin yanlarına, gerekiyorsa poz no'ları ya da referans no'ları yazılır.

f) Özelliği olan imalatlar için açıklama notları yazılır.

g) İmalat detaylarının referans numaraları ve bulundukları pafta numaraları yazılır.

h) Paftanın köşesine imalatta dikkat edilecek hususlar yazılır.

MAHAL LİSTESİ

Örneğine uygun olarak mahal listesi düzenlenir. Mahal listesinde şu bilgiler yer alır:

-Dış duvar kaplamaları

-İç duvar kaplamaları

-Döşeme kaplamaları

-Tavan kaplamaları

-Asma tavanlar

-Kapılar

-Pencereler

-Kasalar

-Süpürgelikler

-Denizlikler, Harpuştalar

-Çatı kaplama malzemeleri

ÖLÇEKLER

Vaziyet Planı –1/500 veya 1/200

Avan Proje –1/200 veya 1/100

Kati Proje –1/100 veya 1/50

Tatbikat Projesi –1/50

Detay projesi –1/20, 1/10, 1/5, ½ , 1/1

ÖĞR. GÖR. BERİVAN POLAT / BİNA BİLGİSİ VE PROJESİ DERS NOTU

(TAKS) VE (KAKS) NEDİR VE NASIL HESAPLANIR

TABAN ALANI KATSAYISI (TAKS) NEDİR VE NASIL HESAPLANIR

KAT ALANI KATSAYISI (KAKS) NEDİR VE NASIL HESAPLANIR

1) Taban alanı: Bahçede yapılan eklenti ve müştemilatı dahil yapıların tabii zemin  veya tesviye edilmiş zemin üzerinde kalan kısmının parseldeki izdüşümünün  kapladığı alandır.

Taban alanına dahil olmayan bölümler

Kanopiler, yangın merdivenleri, temele kadar inen toprağa dayalı asansör  boşlukları, ışıklıklar, çöp ve atık ayrıştırma bacaları, tabii zemin veya tesviye  edilmiş zemin seviyesindeki veya bu seviyenin altındaki avlular, iç bahçeler, açık  havuzlar, pergola,  bağlantılı olduğu bağımsız bölümün veya bulunduğu katın  brüt alanının %10’unu aşmayan üstü açık veya sökülür-takılır hafif malzeme ile  örtülü zemin terasları, bahçe duvarı ve istinat duvarı gibi yapılar, kontrol  kulübeleri, açık otoparklar, tamamen toprağın altında kalan; otopark, sığınak ve  tesisat hacimleri, yakıt depoları, su depoları, su sarnıcı ve gri su toplama havuzu  taban alanına dahil edilmez.”

2)Taban alanı kat sayısı (TAKS): Taban alanının imar parseli alanına oranıdır.

Taban alanı kat sayısı, arazi eğimi nedeniyle tabii veya tesviye edilmiş zeminin üzerinde kalan tüm bodrum katlar ile zemin kat izdüşümü birlikte değerlendirilerek hesaplanır.  Uygulama imar planında çekme mesafeleri verilip TAKS verilmemiş ise çekme mesafelerine, bina cephe hatlarına ve ilgili imar yönetmeliklerine göre uygulama yapılır.”

3)Yapı inşaat alanı: Işıklıklar ve avlular hariç olmak üzere, bodrum kat, asma kat ve çatı arasında yer alan mekânlar, çatı veya kat bahçeleri, çatıda, katta ve zemindeki teraslar, balkonlar, açık çıkmalar ile binadaki ortak alanları dahil yapının inşa edilen bütün katlarının alanıdır.”

4)Kat alanı kat sayısı (KAKS) (Emsal): Yapının katlar alanı toplamının imar parseli alanına oranından elde edilen sayıdır. İmar planlarında emsal hesabının, brüt veya net parsele göre belirleneceğine ilişkin hüküm bulunmaması halinde uygulamalar net imar parseli alanına göre yapılır. Emsalin brüt alandan belirlenmesi halinde kamuya ayrılan alanların bedelsiz terk edilmesi şarttır.

Katlar alanına;

Teras çatılar, kanopiler, giriş saçakları, tesviye zemine oturan avlular, sundurma gibi üstü hafif malzeme ile örtülü bir veya birden fazla kenarı açık olan ve her bir bağımsız bölümle irtibatlı zemin terasları, binaya bitişik veya ayrık bir veya birden fazla kenarı açık olan ara katlar, bahçe ve istinat duvarları, Üstü sökülür-takılır hafif malzeme ile kenarları rüzgar kesici cam panellerle kapatılmış olsa dahi açık oturma yerleri, çocuk oyun alanları, en az bir tarafı açık sundurmalar, açık büfeler, açık yüzme havuzları, atlama kuleleri, pergolalar ve kameriyeler,

Bu Yönetmelikte öngörülen asgari sayıda her bir kapıcı dairesinin 75 m2’si, bekçi odalarının ve kontrol kulübelerinin toplam 9 m2’si,

Mescit, bina için gerekli minimum sığınak alanının %30 fazlasını geçmeyen sığınak alanı, Ticari amaç içermeyen kreş ve çocuk bakım ünitelerinin toplam katlar alanının %5’ini aşmamak koşuluyla 750 m²’yi geçmeyen kısımları, Yapının kendi ihtiyacı için bodrum katta yapılan otoparklar ile konut, resmi kurumlar, eğitim ve sağlık tesisleri, ibadet yerleri, otel, opera, yurt, müze,  kütüphane hariç umumi binaların teraslarında yapılan açık otoparklar, Ortak alan olarak ayrılan; asansör boşlukları, yangın merdiveni, yangın güvenlik hollerinin 6 m2’si ve ışıklıklar, Çöp, atık ayrıştırma, hava, tesisat şaft ve bacaları, Yapı yüksekliği 60.50m.’den fazla olan binalar ile özelliği gereği tesisat katı oluşturulması zorunlu binalarda emsale dahil katlar alanının % 3’ünü geçmemek koşuluyla sadece tesisat için oluşturulan tesisat katları, Bina veya tesise ait olan; kazan dairesi, arıtma tesisi, yakıt ve su depoları, silolar,  trafolar, jeneratör ve hidrofor bölümleri,

Bütün cepheleri tamamen toprağın altında ve yapı yaklaşma sınırı içinde kalan katlarda yer alan ve tek başına bağımsız bölüm oluşturmayan veya bir bağımsız bölümün eklentisi veya parçası olmayan ve toplamda katlar alanının % 10’unu ve 3000 m2’yi aşmayacak şekilde düzenlenen; ortak alan niteliğindeki jimnastik salonu, oyun ve hobi odaları, yüzme havuzu, sauna gibi sosyal tesis ve spor birimleri,Bütün cepheleri tamamen tabii zeminin altında kalan bodrum katlarda yer alan ve toplamda katlar alanının %5’ini aşmayan ortak alan depolar,

Bulunduğu katın emsale dahil alanının toplam %20’sini geçmemek koşuluyla; sökülür-takılır-katlanır cam panellerle kapatılmış olanlar dâhil olmak üzere balkonlar, açık çıkmalar ile kat bahçe ve terasları, kış bahçeleri, iç bahçeler, tesisat alanı, yangın güvenlik koridoru, bina giriş holleri, kat holleri, asansör önü sahanlıkları, kat ve ara sahanlıkları dahil açık veya kapalı merdivenler, dahil edilmez.

Emsal oranları, inşaatın yapılacağı şehir yada semtin fiziki koşulları, alt yapı olanakları, arsanın büyüklüğü ve imar planlarına göre belirleniyor.

KAKS, 0.20 –0.30 –0.40 –1.0 –1.5 –2.0 –2.07 –2.5 –3.0 arasında değişkenlik gösteriyor.

Mimari projede emsal hesabı nasıl yapılır, örnek..

Kaks değeri ile arsa alanı çarpıldığı takdirde ortaya çıkan sonuç inşaat alanı sınırlarını belirliyor.

KAKS hesaplama örneği;

KAKS oranı: 1.50

Arsa alanı: 1.000 metrekare

KAKS = 1000 x 1.50 = 1.500 metrekare.

Kat yüksekliği: Binanın herhangi bir katının döşeme üstünden bir üstteki katının döşeme üstüne kadar olan mesafesidir. Kat yükseklikleri uygulama imar planında daha fazla belirlenmemiş ise genel olarak; ticaret bölgelerinde ve zemin kat ticaret olarak belirlenen yerlerde zemin katlarda 4.50 m.,asma katlı zemin katlarda 5.50 m; diğer katlarda 3.80 m., konut bölgelerinde ise zemin katlarda 4.00 m., asma katlı zemin katlarda 5.50 m., diğer katlarda 3.50 m. kabul edilerek uygulama yapılabilir.

Blok nizam: İmar planı veya bu Yönetmelikte cephe uzunluğu, derinliği ve yüksekliği belirlenmiş tek yapı kitlesinin bir parsel veya dilatasyonla ayrılmak suretiyle birden fazla parsel üzerine oturduğu bahçeli yapı nizamıdır.

Bitişik nizam: Bir veya birden fazla komşu parsellerdeki binalara bitişik olan yapı nizamıdır. Bitişik nizam binalarda ortak alandan arka bahçeye çıkış sağlanır

Ortak alanlar: Binaların giriş ve kat holleri, ışıklıklar, hava bacaları, saçaklar, tesisat şaftları, alanları veya katları, açık ve kapalı merdivenler, yangın merdivenleri, asansörler, kalorifer dairesi, kapıcı dairesi, kömürlük, sığınak ve otopark gibi ortak kullanıma ayrılan alanlardır.

İfraz hattı: Parselleri birbirinden ayırmak ve arazi ve arsa düzenlemesine esas olmak üzere uygulama imar planında yapı adası veya parsel üzerinde belirtilen hattır

Binalarda;

1)Ön bahçe ve yol kenarına rastlayan bahçe mesafeleri en az (5.00) m.dir.

2)Yan bahçe mesafesi en az 3.00 m.dir.

3)Arka bahçe mesafesi 28 inci maddedeki istisnalar hariç en az (3,00) m.dir.

4)Yan ve arka bahçe mesafeleri; tabii veya tesviye edilmiş zeminin üzerinde kalan bodrum katları da dahil, 4’ten fazla katlı binalarda 4 katın üzerindeki her kat için (0.50) m. artırılır.

ÖĞR. GÖR. BERİVAN POLAT / BİNA BİLGİSİ VE PROJESİ DERS NOTU

 

AVRUPA - AKDENİZ- TÜRKİYE DEPREM TEHLİKE HARİTASI

European Mediterranean Seismic Hazard Map

İçinde Türkiye' nin yani Anadolu ve Trakya' nın bulunduğu Avrupa Deprem Haritası

Ayrıca aşağıda bulunan linkte dünya deprem haristası bulunmaktadır. 

https://maps.openquake.org/map/global-seismic-hazard-map/#3/25.40/18.11