TONOZ

Tonoz

Bir kemerin artarda tekrar edilmesiyle ortaya çıkan biçime TONOZ denir. Mezopotamya ve Anadolu'nun eski mimarilerinde tonoz kullanılır. Ahşabın olmadığı yörelerde taş, tuğla, kerpiç gibi malzemelerle üretilir. Roma, Bizans, Gotik, Selçuklu, Osmanlı Mimarilerinde tonoz, yapıların önemli elemanlarındandır ( R. 75 - "78) .

Tonozun Bileşenleri:

TONOZ BAŞLANGICI, tonozun duvar üzerindeki başlangıç noktasıdır.

TONOZ DÜZLEMİ, tonozun üst tarafına teğet olan yatay düzlemdir.

TONOZ BİTİŞGESİ, dik kesişen tonozların birbirine bitiştiği sivri köşelerdir.

TONOZ KABURGASI / NERVÜRÜ, dik kesişen tonozlarda, bitişgelere konan taş iskelettir.

TONOZ TAKKESİ, haçtonozun dört parçasından her birine denir.

TONOZ ÇEYREGİ, dik kesişen tonozların dörtte bir kısmına denir.

TONOZ BÖGRÜ, tonozun tepe noktasından geçirilen yatay düzlem ile tonoz sırtı arasında kalan boşluktur. Bu boşluk üste döşeme kaplaması yapılacağı zaman, moloz malzeme ile doldurulur.

TONOZ PENCERESİ, tonoz üzerinde açılan pencereye denir(R.78).

Biçimlerine Göre Tonozlar:

BEŞİK TONOZ, kesitini yarım daire biçimindeki kemerin oluşturduğu tonozdur.

BASIK TONOZ, kesitini basık kemerin oluşturduğu tonozdur.

SİVRİ TONOZ, kesitini sivri kemerin oluşturduğu tonozdur.

EGRİ/VEREV TONOZ, kesitini oluşturan kemerin üzengi seviyeleri farklı olduğunda ortaya çıkan tonozdur.

EGİK/RAMPAA TONOZ, tonozun başlangıç ve bitimlerindeki kemer başlangıç seviyelerinin yerden yüksekliği aynı olmadığında ortaya çıkan tonozdur.

KONİK TONOZ, tonozun başlangıç ve bitimlerindeki kemer açıklık ve yükseklikleri farklı olduğunda ortaya çıkan tonozdur.

HALKA TONAZ, planı daire biçimindeki tonozdur.

HELOZONİ TONOZ, minare, kule merdiven gibi helozonik mekânların üstünü örten tonozdur.

KABURGALI TONOZ, kesişen tonozların bitişgelerinde taş kordon dolaştığında ortaya çıkan tonoza denir.

RAÇ/HAÇVARİ TONOZ, dik kesişen tonozların oluşturduğu örtüye denir.

MANASTIR TONOZU, kare planlı mekânların örtülmesinde kullanılan, Ara kesitleri karenin köşegenlerinden geçen dört kemer olan dört tonoz parçasından oluşan tonoza denir.

TEKNE TONAZ, dikdörtgen planlı mekanların örtülmesinde kullanılan, ortası normal bir tonozdan, iki ucu ise manastır tonozundan oluşan tonoz biçimidir.

AYNALI TONAZ, manastır tonozunun üst kısmı bir düzlemle kesilmiş gibi olan tonoz biçimidir.

KUBBE TONAZ, yarım küre biçimindeki tonoza denir.

YELPAZE TONAZ, yelpaze ya da huni biçiminde yapılan tonoza denir.

YILDIZ TONAZ, yıldız biçimli parçalı tonozdur(R.79,S1).

BİNDİRME TONAZ, kesitini bindirme kemerin oluşturduğu tonozdur(R.75).

GELENEKSEL YAPI ELEMANLARI DR E. FÜSUN ALİOĞLU RESTORASYON ANABİLİM DALI