KUBBE

Kubbe

Bir kemer yayının, tepe noktasından inen dikin etrafında dönmesiyle elde edilen yarım küre ya da toparlakça kümbet biçimindeki örtüye KUBBE denir. Erken dönemlerden itibaren kullanılan bir yapı elemanı olan kubbenin, yapım tekniği, büyük mekânları örtme isteği ile sürekli geliştirilir(R.S5).

Kubbenin bileşenleri şunlardır:

DIŞ KUBBE, kubbenin dış yüzeyine denir.

İç KUBBE, kubbenin iç yüzeyidir.

KUBBE KASNAGI/BİLEZİGİ, kubbenin üstüne oturduğu az yükseklikteki kare, çokgen ya da daire planlı kaidedir(R.S6-90).

BİNGİ üstü kubbe ile örtülecek mekânın taşıyıcı ayak, sütun ya da duvarlarının üs~ündeki tabana, kubbenin daire planını oturtmak için yapılan geçiş elemanına denir. Bingilerin KÜRESEL ÜÇGEN BİNGİ / PANDANTİF / TONOZ BİNGİ / TROMP gibi çeşitleri vardır. KÜRESEL ÜÇGEN BİNGİ / PANDANTİF, bir kubbeyi taşıyan kemerler ile kubbe kaidesinin arasını kapatan küresel üçgen parçalardır. TONOZ BİNGİ / TROMP kubbenin kare planlı bir mekâna oturabilmesi için gereken sekizgen kaideye, kareden geçerken kullanılan yapı elemanıdır.

ALEM, yapıların kubbelerine ya da minare tepelerine çeşitli amaçlarla koyulan tepeliktir. Alem, kubbe üst örtüsü olan kurşun kaplamanın kubbe tepesindeki bitim noktalarını kapamak amacıyla yapılır. Ancak alem kullanmanın sadece yapısal nedenleri yoktur. Eski Türk çadırlarının tepesine, kötülüklerden korunmak amacıyla tepelik takıldığı bilinir. Alemler, genellikle bakırdan ve içi boş olarak yapılırlar. Üstlerinin ALTIN VARAK' la kaplandığı örnekleri de vardır(R.97).

KUBBE AYAĞI, kubbenin üstüne oturduğu kemerleri, duvarları taşıyan ayaklara denir.

AGIRLIK KULESİ, büyük kubbelerin açılmalarını önlemek amacıyla kubbe ayaklarına, dışarıdan ilave edilen kagir kısımlara denir.

KUBBE FENERİ, kubbe tepesine, iç mekana ışık ve hava almak amacıyla yapılan yüksekçe ve pencereli kısımdır.

KUBBE ÖRTÜSÜ, kubbelerin üstüne dış etkilere karşı korumak amacıyla yapılan örtüye denir. Bazen kubbe üstüne çatı yapılarak kubbe gizlenir. Ancak, çoğu kez kubbe eğriselliği gösterilecek gibi kurşun, alaturka kiremit gibi malzemelerle kaplanır.

Biçimlerine Göre Kubbeler:

BASIK KUBBE, merkezinden geçirilen kesiti, basık kemeri veren kubbeye denir.

SİVRİ KUBBE, merkezinden geçirilen kesiti, sivri kemeri veren kubbeye denir.

SOGAN/SOGANDAŞI KUDBE, soğan başı biçimindeki kubbeye denir.

YARIM KUDBE, planı yarım daire olan bir mekanın üstünü örten dörtte bir küre parçasıdır.

ÇİFT CİDARLI KUBBE, bir mekanı örtmek için artarda yapılan iki kubbedir.Bu uygulamada mekanın içinden ve dışından algılanan kubbe biçimleri farklıdır.

BİNDİRME KUBBE, merkezinden geçirilen kesiti, bindirme kemeri veren kubbeye denir.

Bulundukları Yere Göre Kubbeler:

ANA/MERKEZİ KUBBE, camilerde ana mekan üstündeki kubbeye denir.

ORTA RUBBE, bir yapıdaki orta mekanı örten kubbedir.

YAN KUBBE, ana kubbenin yanlarındaki alanların üstünü örten kubbedir.

GELENEKSEL YAPI ELEMANLARI DR E. FÜSUN ALİOĞLU RESTORASYON ANABİLİM DALI