BACALAR
Binalardaki çeşitli hizmetleri yerine getirmek üzere yapılan bağımsız kanallara
"BACA" denilmektedir. Bacalar hizmet amaçlarına göre dört guruba ayrılmaktadır;
(1).Ateş Bacaları
(2).Havalandırma Bacaları ve Işıklıklar
(3).Çöp Bacaları
(4).Tesisat Bacaları.
1. ATEŞ BACALARI:
Kalorifer soba şömine ve fabrika ocak ve kazanlarında yanan kati sıvı ya da gaz yakıtların dumanını diş atmosfere atmak için yapılan kısımlardır. Ateş bacalarında genellikle tuğla pişirilmiş kil künk beton künk ve büzler ile özel baca blokları kullanılmaktadır.
1.1.
Bacaların Yapım Kuralları Ve
Düzenlenme Şekilleri:
(a)-Bacalar iç
duvarlarda düzenlenmelidir. Bu sayede baca içindeki hava yoğunluğu diş atmosferinkinden daha az ve baca içi daha sıcak olacak ve dolayısıyla daha iyi çekecektir. Diş duvara konulmak zorunda olan bacanın çatı eğiminden dolayı çatı üst seviyesinden oldukça yukarıda yapılması şarttır. Bu da görünümü ve
stabiliteyi bozar. Şömine bacaları için örnek teşkil eden bu durum için en az 19.00 cm.(bir tuğla boyu) kalınlığında baca örmek gereklidir. H > 250 cm. olan bacaları çatıya çelik tellerle bağlamak gerekir (Şekil VII.2.).
(b)-Bacaların uzun kenarları çatı eğimine paralel olmalıdır.
(c)-Bacalar çatı mahyalarını ve birleşim noktalarını kesmeyecek şekilde düzenlenmeli buna
zorunlu kalınıyorsa bacanın eğimi 600 nin
altında kalmak üzere çatı arasında kaydırılmalıdır.
(d)-Bacalar mümkün olduğunca birarada guruplandırılmalı ve çatı üzerine en az sayıda çıkartılmalıdır (Şekil VII.3.).
(e)-Bacalar en yüksek
çatı mahyası seviyesi ya da komşu bina üst kotundan en az 50.00 cm. daha
yukarıya çıkartılmalıdır. Aksi halde rüzgar
nedeniyle geri tepme meydana gelebilir.
(f)-Her soba ve ocak
için ayrı bir baca yapılmalı ayni baca kanalına birden çok baca deliği açılmaması sağlanmalıdır. Bu zorunlu olarak uygulanacaksa iki delik
arasında en az 30.00 cm. yükseklik farkı bulunmalıdır. Borular baca
içerisine en fazla duvar kalınlığı kadar girmelidir.
(g)-Baca içi derz aralıkları harçla iyi doldurulmalı düz derz yapılmalı ve iyice perdah
çekilmelidir. Baca içi kesinlikle sıvanmamalı bu yüzden dökülecek sıva parçalarının bacayı tıkaması önlenmelidir.
(h)-Bacaların bina ve çatı arasında kalan diş yüzeyleri derzlerden çıkması olası ateş ve yangın tehlikesinden korunmak
amacıyla mutlaka sıvanmalıdır.
(i)-Bacalar ahşap döşemelerden geçerken çevresindeki aksamın ateş ve ısıdan etkilenmesini önlemek amacıyla "baca kasnaklaması" yapılmalı kasnaklar baca yüzeyinden en az 20.00 cm.
geriden geçmeli ve araya amyant gibi yanmaz malzemeler konularak yalıtım yapılmalıdır.
(j)-Baca içerisindeki
kurumun zaman zaman temizlenebilmesi için bodrum kat döşemesinden 70.00 cm.
yukarıda en az bir temizleme deliği bırakılmalıdır. Bu delikler sobalı binalarda
her baca için her katta birer adet bırakılır.
(k)-Baca kesitleri
genellikle kare dikdörtgen ya da dairesel olmaktadır ve baca dipleri yağmur kar
v.s. suların geçmesini önlemek üzere çinko veya bakir saclarla kaplanmalı baca
üzerine yine ayni malzemeden başlık yapılmalıdır.
1.2.
Bacaların Örülmesi:
Aşağıda ayrı ayrı şekilleri verilen baca
örgüleri üç gurupta değerlendirilir.
(A). Beton ya da Kil
Künk’ lerle Baca Örülmesi:
Genellikle çapları 15, 20, 25, 30 cm.; boyları 30, 40, 50 cm. ve et kalınlıkları da 1.50 - 3.00 cm. olan
dairesel kesitli bacalar şeklinde örülürler. Bir
ucu düz diğer ucu muflu olarak yapılan kil künkler aralarına çimento harcı konularak üst üste yerleştirilir. Dış kısımları ayrıca tuğla duvar örülerek
takviye edilir.
(B). Beton Kil ya da
Özel Bloklarla Baca Örülmesi:
Genel olarak dairesel
bazı durumlarda da kare kesitli bloklar şeklinde örülen bacalardır. Bu işler için özel olarak
imal edilen baca bloklarından "Beton Briket"ler delikleri kırılmak yoluyla da baca bloğu olarak kullanılmaktadır.
(C). Normal Tuğla ile Baca Örülmesi:
Bu tip bacalar için
genel olarak normal tuğla (NT) kullanılır. Bu örgü şeklinde baca kesitleri kare veya dikdörtgen olmaktadır ve tuğla duvar örgü kuralları geçerlidir.
2. HAVALANDIRMA
BACALARI VE IŞIKLIKLAR:
Yapılarda kirli, kullanılmış ve kokusu iyi olmayan havayı dışarı atmak ve yerine temiz
hava temin etmek amacıyla yapılan bacalara
"Havalandırma Bacaları" denilir. Bu işlem yalnız alt katlara ışık sağlamak için yapıldığında adı "Işıklık" olur. Havalandırma bacalarından yararlanacak kısımlar yatak odaları mutfak banyo ve WC pencereleri ve nadiren oturma odaları olabilir (Şekil VII.5.).
Bu bacaların kesitleri genelde
dikdörtgen olup kenar uzunlukları 1.00 - 2.50 m. arasındadır. Şekilleri aşağıda verilen ışıklıklar ve havalandırma bacaları aynen ateş bacalarındaki gibi örülür ancak kenar uzunlukları arasında 1/3 bağintisi olmalıdır.
2.1. Şönt
(Shunt) Bacalar:
Yanda şekli verilen hem ateş hem de havalandırma bacası olarak yapılan ve genellikle kaloriferli binalarda
uygulanan baca tipidir. Sistemde aynı bacaya birden fazla soba
borusu veya havalandırma deliği bağlanır. Şönt bacalar ya normal tuğlayla ya da özel olarak kalıplanarak dökülmüş (şekilleri verilen) beton
bloklarla yapılır (Şekil VII.6.).
Blok boyutları: 16, 20, 26 cm. en
41, 56 cm. boy
25 cm. yükseklik ve
3 cm. et kalınlığıdır.
Bloklar aralarına çimento harcı konularak üst üste yerleştirilmek suretiyle örülür.
(a) iki gözlü (tek sıra bağlantılı) blok
(b) üç gözlü (iki sıra bağlantılı) blok
(c) en alt sıra bloğu.
3. ÇÖP BACALARI:
Çok katlı okul hastane
ve konutlarda çöplerin insan sağlığına zarar vermeden toplanmasını temin etmek
amacıyla yapılan oldukça kullanışlı bacalardır.
Çöp bacaları genel
olarak 30 cm. çapında ve dairesel kesitli beton ya da sırlanmış kil künklerden
veya galvanizli saçtan yapılırlar. Her katta çöplerin sığacağı hermetik kapaklı
bir giriş ağzı bulunmalı baca içi zaman zaman mekanik bir fırçayla temizlenmeli
ve çöp bacalarına mutlaka havalandırma bacası da yapılmalıdır.
Bu tip bacalara atılacak
olan çöpler mutlaka naylon torbalara konulup kapatılarak dağılması ve çevreyi
kirletmesi önlenmelidir.
4. TESİSAT
BACALARI:
Binaların su sıcak
su kalorifer elektrik havalandırma klima telefon televizyon ve buna benzer her
türlü tesisatın boru ve kablolarını biraraya toplamak ya da dışarıdan
görünmeyecek şekilde gizlemek amacıyla yapılan bacalara "Tesisat Bacası"
denilmektedir.
Şekilleri aşağıda
görülen bu bacalarda oluşacak arızaları gidermek ve baca içinde çalışabilmek
üzere ahşap ya da galvanizli sac kapak veya kapılar yapılarak gerekli bağlantı sağlanmalıdır.
Yeterli kesit ve genişlikte yapılması gereken bu bacalarda tırmanma için asma
merdiven ve her katta çalışma platformu yapılması da uygun olmaktadır.
5. ALTYAPI MUAYENE BACALARI
Yukarıda sayılan 4 baca tipi hemen hemen hepimizin yapı elemanları derslerinde görüp işlediğimiz baca türleriydi. Ancak bana göre unutulan ve meslek hayatımızda belki de çöp ve tesisat bacalarından fazla karşılaştığımız alt yapı muayene bacaları bu listelerde bulunmuyordu. alt yapı muayene bacaları nedir, ne işe yarar biraz bahsedelim.
Alt yapı tesisleri malümünüz zemin altında bulunurlar ve arıza, bakım veya onarım gibi hallerde kazı yapılarak müdahale edilmesi gereken yapılardır. Hele ki bu altyapı tesislerinin kentlerde imar yollarından geçtiğini düşünüldüğünde mevcut yolların kazılması, trafiğin aksaması ve daha birçok ilave maliyet olacağı düşünülmektedir. işte bu sebeple ister kanalizasyon tesisleri ister de telekominikasyon tesislerinde arızaya ve bakım-onarım için müdahaleyi sağlayacak muayene bacaları tasarlanıp inşa edilir. söz konusu bacalar yabancı kaynaklar ve yabancı projelerde manhole adı altında geçtiğinden hemen hemen tüm mühendis arkadaşlar bu yapıları manhole veya rögar ismiyle dile getirmekteydi.
kanalizasyon tesislerindeki muayene bacalarının ilave bir görevi daha bulunmaktadır. şöyle ki kanalizasyon şebekesinin atıksu taşıdığı, tıkanma riski bulunduğu ve atıksuyun akış hızının eğmiyle arasındaki bazı özel durumlardan dolayı dirsek kullanılmamaktadır. bu sebeplerden dolayı atıksu proje ve uygulamalarında doğrusal ve cazibeli olan kanalizasyon hatlarının dönüşlerinde mutlaka muayene bacası kullanılmaktadır.
5. ALTYAPI MUAYENE BACALARI
Yukarıda sayılan 4 baca tipi hemen hemen hepimizin yapı elemanları derslerinde görüp işlediğimiz baca türleriydi. Ancak bana göre unutulan ve meslek hayatımızda belki de çöp ve tesisat bacalarından fazla karşılaştığımız alt yapı muayene bacaları bu listelerde bulunmuyordu. alt yapı muayene bacaları nedir, ne işe yarar biraz bahsedelim.
Alt yapı tesisleri malümünüz zemin altında bulunurlar ve arıza, bakım veya onarım gibi hallerde kazı yapılarak müdahale edilmesi gereken yapılardır. Hele ki bu altyapı tesislerinin kentlerde imar yollarından geçtiğini düşünüldüğünde mevcut yolların kazılması, trafiğin aksaması ve daha birçok ilave maliyet olacağı düşünülmektedir. işte bu sebeple ister kanalizasyon tesisleri ister de telekominikasyon tesislerinde arızaya ve bakım-onarım için müdahaleyi sağlayacak muayene bacaları tasarlanıp inşa edilir. söz konusu bacalar yabancı kaynaklar ve yabancı projelerde manhole adı altında geçtiğinden hemen hemen tüm mühendis arkadaşlar bu yapıları manhole veya rögar ismiyle dile getirmekteydi.
kanalizasyon tesislerindeki muayene bacalarının ilave bir görevi daha bulunmaktadır. şöyle ki kanalizasyon şebekesinin atıksu taşıdığı, tıkanma riski bulunduğu ve atıksuyun akış hızının eğmiyle arasındaki bazı özel durumlardan dolayı dirsek kullanılmamaktadır. bu sebeplerden dolayı atıksu proje ve uygulamalarında doğrusal ve cazibeli olan kanalizasyon hatlarının dönüşlerinde mutlaka muayene bacası kullanılmaktadır.
