SULARIN DERLENMESİ (KAPTE EDİLMESİ)

SULARIN DERLENMESİ (KAPTE EDİLMESİ)

Su  alma  yapılarına  genel  olarak  kaptaj denir.  İçme  suyu  tesislerinin  yapımında  en  büyük hatalar kaptajların inşası  sırasında yapılmaktadır. Bu nedenle konuya etüt ve proje sırasında gerekli önem verilmelidir.

Yüzeysel Suların Toplanması:

Memba ve yeraltı sularının mevcut olmadığı veya isalelerin ekonomik bulunmadığı hallerde göl ve nehirlerden içme suyu temin edilir. Akarsu veya göllerin yakınında bulunan beldeler eğer akarsuyun debisi veya göl ve rezervuarın kapasitesi senenin bütün mevsimlerinde gerekli miktarda suyu çekmeye kafi ise ihtiyaçlarını bu kaynaklardan sürekli olarak temin edebilirler. Eğer en kurak ayda akarsudan alınacak debi akarsuyun bu aydaki debisinden küçük fakat ona yakın ise akarsu üzerinde  bir eşik yaparak  suları bir miktar  kabartmak gerekir.  Bu suretle suların derivasyon galerisine kolaylıkla girmesi sağlanır.  Eğer en kurak ayda akarsudan alınacak debi akarsuyun bu esnadaki debisinden çok fazla ise bu takdirde bir baraj yaparak bunun arkasında suni bir göl projelendirilmekten başka bir çare yoktur. 

Nehirlerden Su Alınması

Bir akarsuyun ya kenarından ya yatağından veya yatağın altından su alınabilir.  Kenardan  (şevden)  su alma  için önce akarsuya  dik  olarak  bir  galeri inşa  edilir.  Menfez tabanının  nehirdeki su seviyesinden daha aşağıda bulunmasına dikkat edilir ve kanalın sonunda bir su  alma kuyusu veya toplama odası inşa edilir. Herhangi bir  akarsuyun ortasından  akan sular kenarlara nazaran daha temizdir. Bu  nedenle nehrin  ortasından  ve  tabandan  1m  yukarıdan  su  alınması  tercih  edilir.  Bu  amaçla  suyun alınacağı yer tespit edilir. Buradan sahile kadar boru döşenir. Bu boru bir isale galerisi veya su alma kuyusunda son  bulur. Nehirdeki su alma ağzının etrafı kafes şeklinde bir iskele ile korunur. Bir akarsuda alçak su  seviyesi tabana çok yaklaşırsa   su alma kuyusuna yeterli miktarda ve basınçta su almaya imkan yoktur. Zira su alma borularında suyun en az 60cm`lik bir basınç altında  akması istenir. Öncelikle  akarsuyun tabanı  taranır  ve buraya delikli font  bir sandık konur. Bunun etrafı kum-çakıl filtresiyle doldurulur.

Nehirlerden Su Alma Yapısının Kısımları

1- Çan şeklinde veya silindirik bir su alma ağzı ( süzgeç veya krepin )

2- Krepini koruyacak ve onu destekleyecek tertibat

3- Su alma borusu veya kanalı 

4- Sürgülü kapak veya vana

5- Su alma kuyusu 

6- Kuyu içinde gerekli ise emme borusu ve dip klape

7- Terfi ile isale halinde pompa tesisi

Göl Ve Haznelerden Su Alma

Göllerden  su  alınırken  kirletici  kaynakların  hâkim rüzgâr yönünün  yüzey  ve  yüzey  altı  akımları ile  gemilerin  seyir  çizgilerinin  göz  önünde  tutulması  gerekir.  Sahil  sularının  alınmasından sakınılmalı  ve kirletici kaynakları  hesaba  katılmalıdır.  Su  alma yapısı  şehrin  memba tarafında yer almalıdır.  Su  alma  yapısı rüzgârın esme yönüne  göre meydana  gelecek akıntılara  bağlı olarak  çeşitli  derinliklerden  su  alınmaya  çalışılmalıdır.  Örneğin  rüzgâr sahilden  uzaklaşacak  yönde estiğinde temiz taban suları alınabilmelidir. Tersine rüzgâr sahile doğru esip yüzeydeki temiz suları,  su alma  yapısına  sürüklediği  zamanda  yüzeydeki  su  alma  yapılarının  açılarak  bu suların alınması gereklidir.  

Yüzey ve Taban Sularının Özellikleri

Nehir ve göllerde  yüzey sularından  uzak durulmalıdır. Bu  sular hem sıcak  hem de yüzücü maddeler içerir.  Serin  göl  sularını  almak  için termoklin  tabakası  göz  önünde  tutulmalıdır.  Termoklin su sıcaklığının birden bire azalarak +4 °C civarına indiği  bir tabakadır. Su +4 °C de en  yoğun durumdadır.  Termoklin  ve  altındaki tabakada  su  hareketleri  en az durumundadır. Bu nedenle termoklin  tabakasının  altından  su alınması gereklidir.

Yeraltı Sularının Toplanması  

Bir akarsuyun drenaj havzası veya yağış alanı olduğu gibi bir yeraltı suyu haznesinin de buna benzer bir drenaj alanı mevcuttur. Yeraltı suyunun drenaj alanı, yeraltı su yüzüne ait su ayırım çizgilerinin kapattığı  alanı teşkil eder. Genellikle yeryüzüne ait su ayırım çizgisi,  yeraltı su yüzeyine ait su ayırım çizgisi ile üst üste düşmez. Yeraltı sularının zemin yüzüne çıkması ile menbalar  (pınarlar)  meydana  gelir.  Buna  göre  menbaları  şu  şekilde  sınıflandırmak mümkündür.

Prof. Dr. Mehmet ARDIÇLIOĞLU  Sayfa 16

1- Tabaka Membaları 

2- Dolu Savak Membalar

3- Basınçlı (Artezyen) Membalar 

4- Karstik Membalar ve Tali Membalar

Membaların Verimleri

Membaların emniyetli verimlerini ortaya çıkarabilmek için en aşağı bir sene boyunca 8 ila 14 günde bir  memba debisi ölçülmelidir. Bilhassa şiddetli  yağışlardan ve karların erimesinden sonra ve uzun süren kurak devreleri takiben membaların debileri ölçülmelidir. Eğer uzun süreölçüm yapılamıyorsa mevcut  ve  benzeri  kaynaklarla  kıyaslama  yapılır.  Minimum  ve maksimum debilerde bakteriyolojik incelemeler uzun süre yapılmalıdır.

Prof. Dr. Mehmet ARDIÇLIOĞLU / Su Getirme Ders Notları