Kayaçların Mühendislik Amaçları İçin Tanımlanması

Kayaçların Mühendislik Amaçları İçin Tanımlanması
Rock Description For Engineering Purposes

O. KONU, TANIM, KAPSAM
0. 1.KONU
Bu norm, kayaçların mühendislik amaçları için tanımlanmasına dairdir.
0.2. TANIMLAR
0.2.1. Kayaç
Katı yada tutturulmuş bir cins veya birkaç cins kayaç parçası, mineral veya kristal topluluğu olup, esas olarak yer kabuğunu oluşturan gereçtir. Ancak tamamen ayrışma nedeniyle, zemin özellikleri sunması durumunda da kayaç olarak değerlendirilecektir. Bir kayaç, kayaç malzemesinden ve kayaç kütlesinden oluşur.
0.2.2. Kayaç Malzemesi
Doğal mineral yığışımlarından oluşmuş sürekli veya çok kristalli katılardır.
0.2.3. Kaya Kütlesi
Eklemler, faylar, katmanlanma düzlemleri ve bunun gibi doğal kökenli süreksizlikler ile kesilmiş kayaç malzemesidir.
0.2.4. Kayacın Adı
Kayacın petrografik adıdır. Mühendislik Amaçları için kayanın tam bir tanımlaması, uygun bir jeolojik adın saptanması yanında bir numunenin veya yüzleğin incelenmesinden elde edilen olabildiğince ayrıntılı bilgiyi içine alır. Bu adlandırma kayacın kökensel grubunu (Ek l) gösterir ve mineral kompozisyonu ile tane boyu hakkında temel bilgileri sağlar.
0.2.5. Kayaç Malzemesinin Özellikleri
Kayaç malzemesini oluşturan tanelerin fiziksel özellikleri ve bu tanelerin birbirine bağlanma biçimleri, aşağıdaki parametreler yardımı ile tanımlanır. Hangi değişmezlerin tanımlanması gerektiğini, ilgili projenin amacı ve ulaştığı araştırma evresi belirler.
0.2.5.1. Renk
Kayacı oluşturan tanelerin özgün renklerinin bir araya gelerek oluşturduğu renktir. Örneğin, yüzlek rengi, ayrışma rengi, taze kayaç rengi ve çizgi rengi, tanımlayıcı belirticilerdendir. Ek 2’deki renk çizelgesi renk tanımı için önerilmektedir.
0.2.5.2. Doku
Bir kayacın dokusu denince, kayacı oluşturan taneler arasındaki karşılıklı ilişki ile bunların geometrik görünümü akla gelir. Bu görünümün öğeleri bir çökel kayaçta boy, şekil ile onu oluşturan tanelerin düzenlenmesi veya bir magmatik kayaçta onu oluşturan öğelerin kristalenliği ve taneliğidir.
0.2.5.2.1. Göreli Tane Boyu
Bir kayacı oluşturan bileşenlerin boylarının birbirlerine göre durumunu ifade eder. Örneğin, üniform, üniform olmayan, porfiritik gibi.'
0.2.5.2.2. Tane Şekli
Tanelerin genel biçimi, köşe ve uçlarındaki yuvarlaklık derecesini belirten köşelilik ve yüzey karakteristikleri ile tanımlanan özelliğidir, (Ek 3).
0.2.5.2.3. Fabrik
Kayacı oluşturan tanelerin düzenlenme biçimidir. Egemen yönlenme ile kendini gösterir. Ancak tanelerin dizilimi belli bir yönlenme gösterebilir veya göstermeyebilir yada taneler veya kütlenin üniform olmayan dizilimi belli kalıplar oluşturabilir.
0.2.5.2.4. Gözeneklilik
Kayaç malzemesindeki toplam boşluk hacminin tür hacıma oranıdır.
0.2.5.3. Tane Boyu
Kayacı oluşturan bileşenlerin merkezlerinden geçen ve elek analizleri sırasında elek aralıklarından geçmelerini sağlayan, ortalama eksen boyudur. Kayaçların tanımlanmasında kullanılan tane boyları (Ek 4), zeminlerin tanımlanmasında yaygın olarak kullanılan tane boylarıdır. Bundan amaç, kaya ve zemin sınıflandırmalarında birlikteliğin sağlanabilmesidir.
0.2.5.4. Ayrışma (Weathering)
Yüzeyde veya yüzey yakınında atmosferik etmenlerin neden olduğu tüm yıkıcı işlemlerdir. Etkiler, biri cisimlerin deviniminden ileri gelen parçalanma (mechanical disintegration), diğeri de erimeyi (solution) de içine alan kimyasal bozulma olarak ikiye ayrılır. Sondaj karotları veya doğal kayaç yüzleklerinde yapılan tahmini atmosferik ayrışma değerleri yüzde olarak da verilebilir.(Ek 5).
0.2.5.5. Değişme (Alteration)
Genellikle hidrotermal eriyiklerin etkinlikleriyle, bir kayaçta gelişmiş olan kimyasal ve mineralojik tüm değişiklikleri içine alır. En belirgin şekli kaolinleşme ve mineralleşmedir. Dikkati çekecek derinliklerde de gözlenebilir. Atmosferik ayrışma ile karıştırılabilir. Tanımlanması olanaklı, olduğunda Ek 5' de verilen terim ve değerler burada da kullanılabilir.
0.2.5.6. Dayanım
Kayacı oluşturan bileşenlerin, bağlılıklarını yok etmeye çalışan güce karşı direnişleridir. Bir kaya kütlesinin dayanımının büyük ölçüde kütledeki süreksizliklerle yönlendirildiği durumlarda, kayaç malzemesinin dayanımım ayrıntılı olarak bilmek gerekmeyebilir. Ancak, kayaç malzemesinin dayanımının bilinmesi, süreksizliklerin kayma direncinin değerlendirilmesinde yararlı, süreksizlik düzlemleri içermeyen katmansız kayaçların tanımlanmasında ise gereklidir. Arazide dayanımın belirlenmesinde Ek 6'daki kriterler önerilebilir.
0.2.5.7. Sertlik
Kayaç malzemesinin çizilmeye ve ufalanmaya karşı gösterdiği dirençtir. Kayacın dayanımı ile koşutluk sunar, (Ek 7).
0.2.5.8. Duraylılık
Kayaç malzemesinin açık yüzeyinde, doğa koşulları nedeniyle gelişebilecek aşınma ve ayrışmaya karşı gösterdiği dirençtir. Doğrudan tanımlayıcı belirtici değildir. Numune üzerinde yapılan sınıflandırma deneyleriyle belirlenir.
0.2.5.9. ilksel Geçirimlilik
Kayaç malzemesinin, süreksizlikler dışında, kendi doku ve fabriği nedeniyle gösterdiği geçirimliliktir. Makro gözlemlerde genellikle kaba fakat doğruya yakın tahminlerle belirlenebilen, ancak karmaşık deneylerle veya etraflı numune hazırlıklarıyla ya da herikisinin yardımıyla laboratuvarda belirlenebilen ve olağan olarak projelendirmeyle ilgili belirticidir.
O.2.5.10. Diğerleri
Kayaç malzemesinin tam bir sınıflamasını sağlayan, ancak ya bir kısmı numune üzerinde yapılan sınıflandırma deneyleriyle ya da karmaşık deneylerle veya etraflı numune hazırlıklarıyla ya da her ikisinin yardımıyla belirlenebilen ve olağan olarak projelendirmeyle ilgili diğer belirticiler : Yoğunluk, dayanım (Schmidt deneyi, nokta yükleme deneyi, üç eksenli basınç deneyi, sleyk dayanımlılık deneyi), ses hızı, young modülü, poisson oranı vb. gibi.
0.2.6. Kayaç Kütlesinin Özellikleri
Bir kayaç tanımlanırken, kayaç malzemesi belirticileriyle birlikte aşağıdaki kayaç kütlesi belirticilerinin de tanımlanması gerekir.
0.2.6.1. Kayaç Birimi
Bir yada birkaç kayaç cinsini, özel biçimde yapışı içinde toplayan ve komşu birimlerden bu nitelikleriyle ayrılan kayaç veya kayaçlar topluluğudur. Örneğin, kireçtaşı veya kumtaşı bantlı kireçtaşı vb.gibi.
0.2.6.2. Yapı
Bir kayaç biriminin kaya kütlesinin yapısı, büyük ölçüde doku özelliklerinin, kütledeki bir veya birden fazla kayaç biriminin ortak ilişkisine bağlıdır. Çökel kayaçlar için katmanlı, ara katmanlı, laminalı, kıvrımlı, vb.;metamorfik kayaçlar için klivajlı foliasyonlu, şistoz, bantlı, gnayslaşmış, çizgisel, Kıvrımlı; magmatik kayaçlar için masif, akma yapılı, vb. terimler tanımlama için kullanılabilir.
0.2.6.3. Süreksizlik
Kayaç malzemesini kat eden bir zayıflık düzlemidir. Yüzeyler ya açıktır ya da potansiyel olarak açılabilir. Bir süreksizlik için fiziksel bir ayırım düzlemi olması gerekmez. Katmanlanma düzlemleri, eklemler, klivajlar, foliasyonlar ve diğer süreksizlikler ile ilgili aşağıdaki durumların tanımlanması gerekir.
0.2.6.3.1. Yeri ve Konumu
Her bir süreksizlik düzleminin duruşu bir haritaya veya plana. yüzey koordinatları ve buna ek olarak yükseklik ya da belli bir baza göre saptanmış olan nisbi konumla belirlenmesidir. Bir süreksizlik düzleminin duruşunu belirtirken, doğrultu, eğim açışı ve eğim yönü yerine saat yönünde kuzeyle yaptığı açı (azimut) ve eğim açışım vermek daha uygun olmaktadır.
0.2.6.3.2. Takımların Sayısı
Kayaç malzemesinin düzensiz kırıklılığı dışında, kayacın şekil değiştirme (deformation) yeteneğini belirleyen veya azaltan süreksizlik takımlarının sayısıdır. Bunlar kesişen takımlar şeklinde veya tek tek takımlar olabilirler. Bunların sayısı, duruşları sahada gözle ayrılabilir veya daha sonra bir stereograma yerleştirilerek kesin olarak belirIenebilir.
0.2.6.3.3. Aralık
Bir süreksizlik takımında, süreksizliklerden birinin en yakınındaki diğer süreksizliğe dik doğrultudaki uzaklığıdır. Bir takımda süreksizlik aralığı, o takımdaki süreksizliklerin aralarındaki uzaklıkların saptanmasıdır. Süreksizlik aralıklarından söz ederken, farklı yönlerde gelişmiş takımlardaki süreksizliklerin aralıklarını ayrı ayrı belirtmek gerekir. Zaman zaman katmanlanma için ayrı bir aralık sınıflaması yapılmasına karşın, uygulamalarda katmanlanmayı da içine alacak şekilde, tüm süreksizlik aralıkları için geçerli olan bir sınıflamanın daha uygun olduğu görülmektedir.
O.2.6.3.4. Devamlılık ve Uzunluğu
Devamlılık, herhangi bir süreksizliğin izlenebilen uzunluğudur. Her takımın en uzun süreksizliği izlenebildiğince ölçülür ve o takımın devamlılığı olarak kaydedilir.
0.2.6.3.5. Pürüzlülük
Bir süreksizlik yüzeyinin kırışıklığıdır. Süreksizlik yüzeyi düzlemsel, ondüleli-dalgalı (Ek 9) veya basamaklı olabilir. Bunlardan başka, alt terimleri de kapsayan tanımlayıcı terimler Ek 9’da gösterilmiştir.
0.2.6.3.6. Süreksizlik Duvarlarının Dayanımı
Süreksizlik duvarlarını oluşturan kayaç malzemesinin, süreksizlik düzlemi boyunca gelişebilecek kaydırıcı ve/veya sıkıştırıcı basınçlar karşısında parçalanmaya karşı gösterdiği dirençtir.
0.2.6.3.7. Açıklık
Bir süreksizlikte karşılıklı duran iki duvarın.yüzeylerine dik doğrultuda. birbirlerine olan ortalama uzaklığıdır. Bu uzaklığın sayısallaştırılmasında Ek 10'daki terimler ve değerleri kullanılır.
0.2.6.3.8. Dolgu
Yüzeyleri açık süreksizliklerin kil veya diğer zemin tipleri, kalsit ve/veya diğer minerallerle doldurulmasıdır. Fay zonlarında duvarların sürtünmesi sonucu, duvar kayaç malzemesinin parçalanmasıyla yerinde dolgular da olağandır. Dolgu kalınlığını belirlemek için Ek 10'daki defterler kullanılır.
0.2.6.3.9. Sızma
Suyun süreksizlikler ve/veya poroz kayaç malzemesi boyunca hareket ederek açığa çıkmasıdır. Sızan suyun debisi yaklaşık olarak tahmin edilerek verilmektedir.
0.2.6.3.10. Blok Büyüklüğü ve Şekli
Süreksizliklerin birbirlerini değişik yön ve uzaklıklarda kesmesiyle oluşan kayaç bloklarının, metreküp veya metre cinsinden ifadesi blok büyüklüğü olarak tanımlanır. Genel tanımlayıcı ve belirtici terim ve değerler Ek 11'de verilmiştir.
Blok şekli ise, bloklanmaya neden olan süreksizliklerin birbirlerini kesme aralıklarına göre oluşturdukları şekildir, (Ek 12).
0.2.6.3.11. İkincil Geçirimlilik
Süreksizliklerdeki dolguların suyun geçişine izin vereceği varsayımından hareketle, bir kayacın süreksizlik yoğunluğu nedeniyle emebileceği su miktarı ikincil geçirimlilik olarak tanımlanır. Kayaçlar için tahmini geçirgenlik çizelgesi Ek 13' de verilmiştir.
0.2.6.3.12. Kaya Kalitesi Tayini. (RQD)
Esas olarak bir kayadaki süreksizlik aralıkların yeteri kadar geniş olması durumunda, kayadaki deformasyon modülünün kayadan alınan ve süreksizlik içermeyen küçük bir numuneden elde edilen değere yakın olacağı gerçeği ışığında, yüzlekte veya sondaj karotlarında 100 mm den büyük parça veya karotların toplam uzunluklarının, ölçümün yapıldığı bölümün uzunluğuna oranının yüzde olarak ifadesidir. RQD yüzlete üç boyutlu değerlendirilmelidir.
RQD'nin bulunan bu sayısal değeri ile mühendislik amaçları için kayanın genel niteliği arasındaki ilgi Ek 14’de verilmiştir.
0.2.6.3.13. Kaya Kütlesinde Ayrışma
Yüzeyde veya yüzeye yakın kesimlerde, taze kayacın oluşturduğu kısımlar ile fiziksel ve kimyasal etkilerle rengi bozulmuş, dekompoze ve parçalanmış kısımların dağılımı ve nisbi miktarları ile süreksizliklerdeki etkilere göre tanımlanabilir. Ayrışma profilini oluşturan ayrışma dereceleri Ek 15’ de verilmiştir.
O.2.6.3.14. Diğerleri
Sismik hız, kayma dayanımı, deformasyon modülü vb. gibileri, nisbeten basit sınıflandırmayla bazen de karmaşık deneylerle ancak belirlenebilen belirticilerdir.
Bunların dışında, projeyle ilgili olarak önemli olabilecek bütün bilgiler (kitle hareketleri, ekonomik değeri olup projeyi etkileyebilecek yeraltı ve yer üstü kaynaklar, vb.) bu bölüme yazılmalıdır.
0.3. KAPSAM
Bu norm, kayaç birimlerinin mühendislik amaçları için tanımlanmasında, arazi öncesi hazırlık çalışmalarını, arazi çalışmalarını ve arazi sonu değerlendirme ile yorumlamayı kapsar.
l. Arazi Öncesinde Yapılacak Hazırlık Çalışmaları
Proje çalışma alanını da kapsayan önceki çalışmalar ve ürünleri ilgili kuruluşların arşivlerinde aranır, incelenir ve yararlı olabilecek bilgiler (Rapor, Jeolojik ve topoğrafik haritalar, hava fotoğrafları, vb.) derlenir. Çalışma alanına gidilmeden önce derlenen bilgiler ışığında. yapılacak çalışmalar planlanır ve arazi çalışmalarında gerekli olan donatı (Pusula, altimetre, asit şişesi, jeolog çekici, lup, çakı, ilk yardım çantası. vb.) sağlanır.
2. Arazi Çalışmaları
Çalışma alanı öncelikle gezilerek ulaşım durumu yerinde görülür, karşılaşılacak kayaç birimleri, önceki çalışma ürünleri ışığında, kabaca ayırtlanır. Büroda yapılan çalışma planının uygulanabilirliği tartışılarak sonuca bağlanır.
Kayaç birimlerini tanımlamaya birimin en iyi görüldüğü yerden başlanır. Nokta gözlem yerine gelindiğinde, öncelikle pusulanın manyetik deklinasyonu haritaya göre ayarlanır. Gözlem, nokta numaraları haritanın okunduğu yönde işaretlenir. Doğal ve/veya insanların uğraşıları sonucu açığa çıkan mostralar, genel ve temel bilgiler elle edilmek üzere etraflıca dolaşılır. Yakın yüzleklerle karşılaştırılır. Uzaktan ve yakından tekrar gözlenir. Gözlenen birim, yüzleğin altına devam ediyormu? Bazı birimler diğerleri arasında kesiliyormu? Herhangi bir süreksizlikle biten varmı? Birimin veya birimlerin üzerinde toprak örtüsü varmı? Genel topoğrafik görünüm ve bitki örtüsü nasıldır?
Genel olarak yüzlekte görülen kayaç birimleri hakkında bir düşünce oluşunca saha defterine notlar yazılmaya başlanır. Tanımlama yaparken O.2.5.ve 0.2.6.'da verilen özellikler sırasına göre belirlenir. Yüzlekte kayaç birimleri ile ilgili tüm bilgiler alındıktan sonra bir sonraki yüzleğe geçilir. Yeni gözlem nokta yerlerinde benzer birlilerin sadece farklı özellikleri yazılır. Bu şekilde kayaç birimleri ya tek bir yüzlekte, ya da birden fazla yüzlekte tanımlanmış olur.
Tanımlanması biten her birimin. diğer birimlerle olan dokanak ve yaş ilişkisi mutlaka belirlenmelidir. Son olarak her birimin tipik mevkiine ve ortalama kalınlığına karar verilir.
Kayaçların tanımlanması ve yorumlanmasında haritalama ve kroki çizimi ile birlikte fotoğraf çekimi yapılırsa büyük yararlar sağlar.
3. Arazi Çalışmalarının Değerlendirilmesi ve Yorumlanması
Arazide, yerinde gözlenen kayaçlardan tanımlama için elde edilen bilgiler, her çalışma günü sonunda akşam büroda gözden geçirilir. Birimin içerdiği yapısal öğelerin tarihsel gelişimi saptanır. Değerlendirme ve yorumlamada eksikliği fark edilen bilgiler, ertesi günkü çalışmalarda ele alınmak üzere programlanır.
Tanımlama için yapılan çalışmalardan derlenen bilgiler, raporun ilgili bölümlerinde aşağıda belirtildiği şekilde sunulur.
3.1. Birimin adı, adın alındığı tipik mevkii, inceleme alanında görüldüğü diğer yerler, içerdiği kayaç cins veya cinsleri (ad olarak), genel kalınlık dağılımı ile tipik kalınlığı, yaşı vb. gibi birimle ilgili kimlik niteliğindeki bilgiler stratigrafik jeoloji bölümünde yer alır.
3.2. Birimde gözlenen katmanlanma, şistozite. Klivaj, akma yapışı, kıvrımlanma, gnaysik yapı, uyumsuzluk, fay, eklem vb. gibi yapı ve süreksizliklerle ilgili genel bilgiler yapısal jeoloji bölümünde, mühendislik açısından önemli olan özellikleri de (aralık, açıklık, ayrışma vb.gibi) mühendislik jeolojisi bölümünde verilir.
3.3. Kayaçlarla ilgili mühendislik özelliklerini yansıtan tanımlamalar (Kayaç malzemesi, kayaç kütlesi), ilgili raporun mühendislik jeolojisi bölümünde yer alır.
3.3.1. Mühendislik Jeolojisi Bölümünde Yer Alacak Kayaç Tanımlama Örnekleri
3.3.1.1. Genel Tanımlama Kılavuzu
KAYACIN ADI ;
a) Kayaç Malzemesinin Tanımlaması
Renk; doku (Göreli tane boyu. Tane şekli. Fabrik); Gözeneklilik; Tane Boyu; Ayrışma ve/veya Değişme Yüzdesi; Dayanım; Sertlik; Duraylılık; İlksel Geçirimlilik;
b) Kaya Klltlesinin Tanımlanması
Yapı, egemen olandan en aza doğru sıfat olarak belirtilir, örneğin katmanlı, gnaysik, akma yapılı, şistoz vb. gibi.
Süreksizlikler (katman, uyumsuzluk, foliasyon vb. gibiler de dahil olmak üzere egemen olandan az yaygın olana doğru): Yeri ve Konumu; Takım oluşturuyorsa aralıkları; Devamlılık ve Uzunluk Durumu; Pürüzlülük; Duvarların Dayanımı; Açıklık; Dolgu Durumu;
Sızma; Blok Büyüklüğü ve Şekli; İkincil Geçirimlilik; RQD Yüzdesi; Ayrışma Durumu; HCL ile Reaksiyon (Reaksiyonsuz-az reaksiyonlu-çok güçlü reaksiyonlu); Diğer özellikler (Erime Boşlukları ve Boyutları; Kütle Hareketleri; Cevherleşme vb.gibi).
Örnek Tanım : Tanımlanan kayaçta, a ve b'deki bilgilerden var olanlar, aşağıdaki örneğe benzer şekilde sıra korunarak peşpeşe yazılır.
KİREÇTAŞI;
Açık gri, beyaz benekli; eşboyutlu değil, taneler genelde düzensiz, yer yer uzalmış, genelde yarı yuvarlak ve pürüzlü, yer yer dikey tane boylanması gösterir; az gözenekli; orta - iri taneli; taze - yer yer orta ayrışmış orta dayanımlı; sert-çok sert; mostra yüzeyi, tanelerin çimentodan sağlam olması nedeniyle çok pürüzlü; az geçirimli;. Katmanlı, kıvrımlı, Katmanlar birimin her tarafinda belirgin ve 90/470 (N-S/47E) (duruşlu; sık-orta aralıklı; genelde devamlı, yer yer faylarla kesilmiş, izlenebilen maks. uzunluğu 120 m. dir; pürüzlü-düz, akıntı izleri olağan; dayanımlı; çok dar-dar açıklı; hematit dolgulu. Düzensiz çatlaklar yoğundur; genelde kalsit ve hematit dolguludur.
Eklemler fazla gelişmemiştir. Takım oluşturacak şekilde sadece bir eklem takımı gelişmiştir. Bu takım sadece birimin en iyi gözlendiği tipik mevki dolayında görülür. Dokanaklara doğru tek tek ve farklı duruşlu eklemlere dönüşmektedir. Takım 270/600 duruşlu; orta-geniş .aralıklı; devamlılık yer yer diğer eklemler ve çatlaklarca kesilmektedir, maksimum 30 m uzunlukta, pürüzlü-basamaklı; orta dayanımlı; dar; kalsit ve hematit dolguludur.
Birimi kesen sadece bir fay gözlenmiştir. Ortanorgah Mahallesi’nin kuşuçuşu 300 m güneyinde gözlenen fay, diğer birimleri de kesmektedir. 140/800 duruşludur, çevredeki kitle hareketleri nedeniyle devamlılığı izlenememektedir, maksimum uzunluk 225 m’dir; pürüzlü-ondüleli; duvarlar zayıf; çok geniş; kalsitle tutturulmuş breş dolgulu, dolgu çok katı-sert.
Kayaçta yer yer eklem yüzeyleri ve çatlaklar boyunca 0.5 lt/sn debili birçok sızıntı, fay boyunca ise 6 lt/sn debili kaynak gözlenmiştir; orta-büyük tablamsı bloklu; çok geçirimli; % 60 RQD; az-yer yer orta ayrışmış; HCL ile güçlü reaksiyonlu; süreksizlikler boyunca ve yer yer çimentoda 1-15 mm çapında erime boşluklu; katmanlanma yüzeyleriboyunca kaymalar olağandır. Norgah Mahallesi güneyinde moloz çığı şeklinde kitle hareketlerine neden olmuştur.
Tanımlama Kılavuzu. (Bkz. 3.3.1.1.).
Örnek Tanım:
METAKUMTAŞI (FİLLAT);
Açık yeşilimsi-gri; taneler eşboyutlu, yassı ve uzalmış, katmanlanma düzlemi ile 180 açı oluşturacak şekilde yönlenmiş; gözeneksiz; ince-orta taneli; az ayrışmış-taze; zayıf-çok zayıf; ufalanabilir; geçirimsiz; katmanlı, şistoz, kıvrımlı;
Katmanlar belirsiz, gözlenebildiği yerlerde 70/770 duruşlu; çok sık-sık aralıklı; kitle hareketleri nedeniyle devamsız, maks. 10 m uzunlukla; pürüzsüz-düzlemsel; çok zayıf duvarlı; çok dar açıklıklı; yer yer kuvars dolgulu.
Şistozite sağlam yüzleklerde belirgin, 250/590 duruşlu; çok sık aralıklı; kıvrımlar boyunca gelişen küçük faylar nedeniyle devamsız, maksimum uzunluk 3 m; kayma çizikli ve cilalı yüzlü; duvarlar çok zayıf; açıklık; çok dar; yer yer kalsit-kuvars dolgulu.
Kıvrımlar küçük dalga boylarına ve az yüksekliğe (1,25 m ve 60 cm) sahip olup devamsızdırlar.
Faylar kıvrım eksenleri boyunca gelişmiştir, çok yönlüdür; devamsızdır; Maksimum uzunluk 6 m; kayma çizikli-ondüleli; duvarlar çok zayıf; genelde açıklık çok dar-orta geniş; Fillat malzemesi. kalsit ve kuvars dolgulu.
Eklemler belirsiz, seyrek, tek tek ve çok yönlüdür; devamsız; pürüzsüz-düz; duvarlar çok zayıf; açıklık çok dar; kalsit-kuvars dolgulu.
Kayaç kuru; çok küçük, tablamsı bloklu; geçirimsiz; % sıfır RQD; orta-az ayrışmış; HCL ile reaksiyonsuz, yer yer kalsit dolgular nedeniyle az reaksiyonlu; Kalsit dolgular boyunca küçük (1-2 mm) erime boşluklu; birim yüzeylendiği her yerde heyelanlara neden olmuştur.
3.3.1.2. Özel Durum Gösteren Kayaçlar için Tanımlama Kılavuzu
Aglomera, kalsirudit, metakonglomera, volkanik breş vb. gibi özel durum gösteren kayaçların tanımlanmasında, aşağıdaki tanımlama kılavuzu kullanılır.
KAYACIN ADI;
Kayacın Dayanımı; Ayrışma ve/veya Değişme Derecesi; yaklaşık kayaç parça içeriği, yüzde (%) olarak ve kayacı oluşturan bu parçaların altve Üst sınır boyutları (cm cinsinden); bu parçaların tek tek renkleri, şekilleri. sertlikleri, türedikleri kayaç cinsleri;
Bağlayıcı malzemenin (matriks ve/veya çimento) rengi, dokusu; gözenekliliği; tane boyu; ayrışma ve/veya değişme derecesi; dayanımı; sertliği; Yapı, en egemen olandan en aza doğru sıfat olarak belirtilir, örneğin; akma yapılı. şistoz, kıvrımlı vb. gibi;
Süreksizlikler (katman, uyumsuzluk, foliasyon vb.gibiler dahil), en yaygın olandan en az yaygın olanına doğru; Yeri ve konumu; takım oluşturuyorsa takımdaki süreksizliklerin aralıkları; devamlılık ve uzunluk durumu; Pürüzlülük; duvarların dayanımı; açıklık; dolgu durumu;
Sızma; blok büyüklüğü ve şekli; genel geçirimlilik; RQD yüzdesi; HCL l If reaksiyon; diğer özellikler (erime boşlukları ve boyutları; kitle hareketleri; Cevherleşme, vb. gibi) belirtilir.
Örnek Tanım;
AGLOMERA;
Orta dayanımlı; az-orta derecede ayrışmış; yaklaşık % 60’ı. 3-340 cm boyutunda, gri, yeşilimsi gri, kahverengi, yarı yuvarlak-yarı köşeli, sert andezit; koyu gri, siyah, yarı yuvarlak, çok sert bazalt ve açık grimsi beyaz, az sert tüf parçalarından oluşmuştur.
Matriks kahverenkli; porfiritik dokulu. fenokristaller akma yapılarına genelde paralel, yarı özbiçimli-özbiçimli (hypidiomorphic-idiomorphic); gözeneksiz; ince-iri taneli; az ayrışmış; dayanım!ı; sert; Akma yapılı, kıvrımlı;
Akma yapıları birimin her yerinde belirgindir, ancak faylı dokanağına doğru aşırı kırıklanmadan dolayı belirsizleşir, 120/320 duruşlu; geniş-çok geniş aralıklı; devamlı, maksimum 400 m uzunlukta; pürüzlü-düzlemsel; duvarlar dayanımlı; açıklık çok-orta dar; kalsit-kuvars dolgulu;
Kıvrımlar büyük ölçekli senklin ve antiklin şeklindedir. Ortalama eksen uzunlukları 20 km.’yi aşkın ve batı yönüne 210 dalımlıdır. Kanatlar simetriktrik ve 90/300 -270/280 duruşludur.
Eklemlerr birden çok ve kesişen takımlar oluşturacak derecede gelişmiştir. bunlarınrın dışında tek tek, farklı duruşlu ana ve normal eklemler olağandır. eklem ölçülerinin istatistiği sonucu değerlendirmeye değer görülen dört eklem takımı sırasıyla şu özelliklere sahiptirler; l No.lu (egemen) Eklem takımı birimin her yerinde gözlenmektedir ve 5/670 duruşludur; geniş aralıklı; devamlı, maksimum uzunluk 150 m; pürüzlü-düzlemsel; duvarlar dayanımlı; dar-orta dar açıklıklı; kalsit-kuvars dolgulu; 2,3,4 no.lu eklemler sırasıyla yazılır.
Faylar,.... (mühendislik özellikleri sırasıyla yazılır).
Kuru; Orta-büyük, kübik şekilli bloklu; az geçirimll; % 75 RQD; HCL ile reaksiyonsuz.

YARARLANILAN YAYINLAR
1. ALTINLI İ.E., 1982, "Saha Jeolojisi Derlemesi". İTÜ Yayını.No: 2993, İstanbul.
2. BATES, K.L.-JACKSON. J.A., 1980. "Glossdry Of Geology". American Geological institutc. Faks Chunc, Virginia. USA.
3. BRITISH STANDARDS INSTITUTION. 1901. "British Standards Code of Practice For SİTE INVESTIGATIONS. ENGLAND.
4. COMPTON, R.R., 1985,"Geology in The Field". USA.
5. ERGÜVANLI, K., 1973. "MühcndisliK Jeolojisi". İTÜ Kütüphanesi. Sayı : 966, İSTANBUL.
6. HAMILTON ve Diğerleri, 1975, "Minerals. Rocks And Fossils". The Hamlyn Publishing Group Ltd, London, England•
7. MATULA M., 1981, "Description And Classification For Engineering Geological Mapping Report By The IAEG Commission On Engineering Geological Mapping". Bulletin of The international Association of Engineering Geology. Department of Engineering Geology, Comerius University, Bratislava, Czechoslovakia.
8. TAŞLICA, A.H., 1979, "Mühendislik Amaçları için Kaya Kütlelerinin Tanımlaması". EİE Yayını. No: 81-82. 03-84, ANKARA.
9. TÜRK DİL KURUMU. 1971,"Yerbilimleri Terimleri Sözlüğü", TDK Yayınları. No: 320, Ankara .
10. ULUSLARARASI BÜYÜK BARAJLAR KOMİSYONU, "Barajlar Teknik Sözlüğü".
11. ULUSOY, R.. 1989, '•Pratik Jeoteknik Bilgiler". Teknomad Yayınları, Ankara.
12. U. S. DEPARTMENT OF THE INTERIOR BUREAU OF RECLAMATION, 1985, "Earth Manual", USA.




Kaynak:Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü